Kültürel Değer Olarak Ali Şir Nevâî’nin Eserlerinde Vefa Kavramı

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 209 - 225, 27.12.2024

Muhittin Gümüş

Öz

Türk ve İslâm medeniyetinin çok sayıdaki temel kavramlarından biri de vefadır. Bir kimsenin söz ve eylemlerinde sadâkate dayalı bir davranış sergilemesi, verdiği sözü tutma, ahitlerine ve akitlerine sadâkat, emanete özen gösterme, işini eksiksiz yapma kararlılığı vb. kavramlarla bütünleşen vefa ahlak felsefesinin ele aldığı temel kavramlardandır. İnsan sevgisinin esas göstergelerinden ve insana has yüce erdemlerden, adeta hayatın kaynağı sayılan insanın şahsiyetinin soyluluğunun ve iyi biri olduğunun en açık delillerinden biridir vefa. Kişisel menfaat ve kazanç sağlama amacı olmayan karşılıksız sevgiyle, sadakatle davranış sergilemek kültürel bir değer hâline gelmiştir. Vefa kavramının kültürel değere dönüşmesi çok eski yıllara dayanır ve bunun bir örneğini de 15. yüzyılın büyük şairi Ali Şir Nevâî’de görürüz. Çalışmamızın amacı, Türk dünyasının dil ve edebiyat alanındaki ortak değeri olan ortak tarihimizde saygın bir yeri olan, Türk dilinin 15. yüzyıldaki övünç kaynağı, kıymetli bir edebî şahsiyet ve devlet adamı kimliğiyle bilinen Ali Şîr Nevâî’nin Nevâdirüş-Şebâb adlı eserinde tespit ettiğimiz “vefa” kavramının anlam alanını tespit etmek, geçmişten bugüne anlam özellikleri açısından değerlendirerek dil ve kültür dünyamıza katkıda bulunmaktır. Soyut kavramların dil-kültür ilişkisi çerçevesinde incelenmesi sırasında dilbiliminin alt dallarından biri olan anlambilim açısından da ele alınmasıyla söz varlığı bakımından da geçmişle bugün arasında ilgi kurmak mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâî, vefa, kültürel değerler, kültürdilbilim, anlambilim

Kaynakça

• Çiftçi, H. (2015). Siyaset kültürümüzde Ahde Vefâ ve Nakz-i Ahd. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 73-84.
• Emiroğlu, İ. (2022). Mesnevî’de Vefa Kavramı, https://semazen.net/mesnevide-vefa-kavrami/
• Emiroğlu, İ. (2023) Mevlânâ'ya Göre Vefa Nedir?. Yitiksöz Dergisi, s.16.
• Gedik, S. (2020). Âşık Veysel’in Şiirlerinde Vefa. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2(3), 193-212.
• Gölpınarlı, A. (1992). Mevlâna, Celâleddin Rûmî, Dîvân-ı Kebîr, Çeviren ve Hazırlayan. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
• Haksever, H.İ. (2024). Divan Şiirinde Ahlaki Değerlerimiz. Vefa. Ankara: Diyanet Yayınları. https://yayin.diyanet.gov.tr/makale/divan-siirinde-ahlaki-degerlerimiz-vefa/dr-halil-ibrahim-haksever/kultur-sanat-edebiyat/2259/62
• Haksever, H.İ. (2024) Divan Şiirinde Ahlaki Değerlerimiz. Ankara: Diyanet Yayınları. https://yayin.diyanet.gov.tr/makale/divan-siirinde-ahlaki-degerlerimiz-vefa/dr-halil-ibrahim-haksever/kultur-sanat-edebiyat/2259/62
• Karaörs, M. (2018). Nevâdirü’ş-Şebâb’daki Doğu Türkçesi (Çağatay Türkçesi) Ve Ali Şîr Nevayî’yi Anlamak”. Türk Dünyası Araştırmaları 119, sy. 234 (Haziran 2018): 11-36.
• Keskin, A. (2020). Millî Kültür Dil-Dünya Görüşünün Yansıması Olarak Hitaplar. Karadeniz Araştırmaları. XVII/67: 763-797.
• Komisyon (2006.) Özbek Tilining İzohli Lug’at’i Davlat Milliy Ansiklopediyasi, Davlat İlmîy Neshriyoti, Toshkent.
• Komisyon (2020). Nevâdirüş-Şebâb 4. Cilt, Alişer Navoyi nomidagi O’zbekiston Milliy Kutubkhonasi A. N. Nomidagi Til va Adabiyot İnstituti, Тил ва адабиёт институти http://navoi.natlib.uz:8101/uzb/xazoyin_ul_maoniy_navodir_ush_shabob_turtinchi_tom/gazallar/gazallar_1_100/
• Komisyon (2020)Nevâdirüş-Şebâb 4. Cilt Alişer Navoyi nomidagi O’zbekiston Milliy Kutubkhonasi A. N. Nomidagi Til va Adabiyot İnstituti Тил ва адабиёт институти http://navoi.natlib.uz:8101/uzb/xazoyin_ul_maoniy_navodir_ush_shabob_turtinchi_tom/gazallar/gazallar_1_100/
• Madvaliyev, A.,  Abdiyev, H. (2006). Özbek Tiliniñ İzohlıi Lug’ati, I. cilt, O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi" Davlat İlmiy Naşriyoti. Toshkent.
• Manzar, A. (2018). Navoiy Asarlarining İzohli Lugati. Özbekiston Davlat Nashriyoti; Toshkent; Илмий нашр Манзар Абдулхай Навоий aсaрлaрининг изохди лугати «Алишер Навоий асарлари тилининг изошли лугати»га кирмай kолган суз ва иборалар)
• Narmanov, V. (2020). Alişer Navoiy; Farhod va Shirin”, G‘afur G‘ulom Nomidagi Nashriyot-Matbaa İjodiy Uyi Toshkent, 528 Bet.
• Saraç, H. (2019). Göstergeler Sistemi Olarak Dilde Toplumların Dünya Görüşünün Yansıması (Kültürdilbilimsel Perspektif). Karadeniz, 44, 273-289.
• Soydan, S. (2023). Nevâdirü’ş-Şebâb’ta çiçeklerin anlamı. ASBİDER Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(29), 145-168.
• Şahin, D. (2021). Kur'an'da “Vefa” Kelimesinin Anlamı. İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 1-20
• Tanrıverdi, M. (2022). Hadislerde Vefâ Kavramının Anlam Sahası Üzerine Bir Çözümleme.
• Türk Dil Kurumu (2022). Güncel Sözlük; https://sozluk.gov.tr/ E.T. 05.10.2024
• Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Uysal, O. (2023). Vefa Erdemi, https://www.feniksdergi.org/vefa-erdemi/
• Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig (1979). (neşreden ve tercüme eden. Reşid Rahmeti Arat), Ankara 1947-59, I-II; a.e.: İndeks (nşr. Kemal Eraslan v.dğr.), İstanbul