Nakşibendiliğin Karakteristik Özellikleri ve Yayılma Süreci

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 407 - 419, 27.12.2024

Tahir Dağcı

Öz

İslam coğrafyasında tarikatlar sosyal, ekonomik ve siyasi bakımdan çeşitlilik gösterir. Bu çalışmada günümüzde varlığını sürdüren Nakşibendi tarikatı incelenmektedir. Çalışma verileri ikincil kaynaklardan elde edilmiştir. Yöntem olarak betimsel içerik analizi kullanılmıştır. Çalışmada öncelikle Nakşibendiliğin ortaya çıkışı ve yayılma süreci açıklanmıştır. Daha sonra Nakşibendiliğin Anadolu’ya gelişi, sosyal, kültürel ve siyasi bağlamı ele alınmıştır. Modern dönemde Nakşibendilik yeni bir vizyon ve biçim kazanmıştır. Geleneksel şeyh-mürid ilişkisi tarikatların modern dünyadaki sürekliliğini sağlamıştır. Halidi Bağdadi ve halifelerinin farklı yerlerde açtıkları medrese ve tekkeler tarikatın yayılmasını kolaylaştırmıştır. Nakşibendiliğe bağlı tekke ve medreselerde tasavvufi eğitimin yanı sıra medrese eğitimi de verilmiş, medrese-tekke karşıtlığına son bulmuştur. Nakşibendiliğin grup normları çağın şartlarındaki değişime ve bozulmalara direnç gösterebilmiş, şeyhler gerektiğinde günün şartlarına kendisini uyarlayabilmiştir. Nakşibendilik ehl-i sünnete bağlılığı vurgulamış, zahir-batın dengesini korumaya özen göstermiştir. Böylece Nakşibendilik İslam toplumlarında bütünleşmeye katkı sağlamıştır. Tarikat günümüzde farklı kolları ile varlığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Nakşibendilik, Tarikatlar, Dini Anlayış Biçimi

Etik Beyan

etik kurul izni ihtiyacı yoktur

Destekleyen Kurum

Destekleyen Kurum bulunmamaktadır

Characteristic Features of Naqshbandiyya and Its Spreading Process

Öz

In Islamic geography, sects vary in social, economic and political terms. In this study, the Naqshbandi sect, which continues to exist today, is analysed. The study data were obtained from secondary sources. Descriptive content analysis was used as a method. In the study, firstly, the emergence and spread process of Naqshbandism is explained. Then, the arrival of Naqshbandism in Anatolia and its social, cultural and political context are discussed. In the modern period, Naqshbandism gained a new vision and form. The traditional sheikh-disciple relationship ensured the continuity of the orders in the modern world. The madrasas and lodges opened by Khalidi Baghdadi and his caliphs in different places facilitated the spread of the order. In the lodges and madrasas affiliated to Naqshbandism, besides Sufi education, madrasah education was also provided and the opposition between the madrasah and the tekke came to an end. The group norms of Naqshbandism were able to resist change and deterioration in the conditions of the age, and the sheikhs were able to adapt themselves to the conditions of the day when necessary. Naqshbandism emphasised adherence to the Ahl al-Sunnah and took care to maintain the balance between zahir and west. Thus, Naqshbandism contributed to the integration of Islamic societies. Today, the sect continues its existence with different branches.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Naqshbandism, Order, Religious Understanding

Kaynakça

• Algar, H. (1991). Bahaeddin Nakşibend. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/bahaeddin-naksibend adresinden erişildi.
• Algar, H. (1996). Hacegan. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24 Kasım 2024 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/hacegan--tarikat adresinden erişildi.
• Algar, H. (2006). Nakşibendiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/naksibendiyye adresinden erişildi.
• Bruinessen, M. V. (2013). Ağa, Şeyh, Devlet. (B. Yalkut, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çakır, R. (1990). Türkiye’de İslami oluşumlar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Doru, M. N. (2018). Yeni bir form olarak Nakşî-Halidîliğin kürt coğrafyasındaki etkileri. Mukaddime, 9(2), 1-16. doi:10.19059/mukaddime.369809
• İnce, A. (2024). Nakşîlik-siyaset ilişkisi bağlamında Türkiye’de dinî gruplar ve milli görüş. Journal of Turkish Studies, 12(10), 143-164. doi:10.7827/TurkishStudies.11972
• Kara, M. (1992). Tasavvuf ve tarikatlar. İletişim Yayınları.
• Kavak, A. (2016b). Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları.
• Kavak, A. (2016). Nakşibendîliğin Ortadoğu’da Yayılmasında Mevlana Halid El-Bağdadî’nin Rolü. Uluslararası Bahâeddin Nakşibend Ve Nakşibendîlik Sempozyumu, sunulmuş bildiri, İstanbul: İstanbul Tasavvuf Araştırmaları Merkezi. https://www.naksibendiliksempozyumu.org/ adresinden erişildi.
• Ocak, A. Y. (2010). Osmanlı sufiliğine bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tosun, N. (2012). Üveysilik. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24 Kasım 2024 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/uveysilik adresinden erişildi.
• Yapıcı, Ü. (2019). Cumhuriyet döneminde nakşibendilik ve siyaset. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Yıldırım, E. (2017). Nakşibendiliğin sosyolojik muhayyilesi. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, (1) 5-12.