CBS Tabanlı BWM Yöntemi Kullanılarak Cami İçin Uygun Yerlerin Belirlenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği

Yıl 2024, Sayı: 6, 11 - 20, 15.12.2024

Emre Özşahin , Dilek Kaya

https://doi.org/10.58606/jwgdp.1552030

Öz

Müslümanların ibadet etmek için toplandığı bir mekân olarak camiler, dinî mimari grubunun temel yapılarındandır. İslam mimarisinde yerleşim alanının tam merkezine inşa edilen camiler, aynı zamanda yerleşim alanının şekillenme sürecinde önemli bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla camilerin büyüklüğü, mimari yapısı, inşa edileceği yer, bünyesinde bulunacak mekanlar ve benzeri konular Müslümanlar için her dönemde önemli olmuştur. Bir caminin sahip olması gereken fonksiyonları makul düzeyde karşılaması için en öncelikli konu yer seçimidir. Zira yer seçimi doğru ve sağlıklı bir şekilde yapılan camiler, daha uzun süre varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmada Tekirdağ şehri örneğinde CBS tabanlı BWM yöntemi kullanılarak cami için uygun yerlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Şehirsel alan, yakın gelecekteki muhtemel genişleme alanları göz önünde bulundurularak hem kentsel hem de yakın çevresindeki kırsal mahallelere göre sınırlandırılmıştır. Çalışma hem mevcut camilerin yer seçimi uygunluğunun değerlendirilmesi hem de yeni yapılacak camiler için uygun yerlerin belirlenmesi bakımından önem taşır. Çalışma kapsamında öncelikle Tekirdağ şehrindeki mevcut 62 caminin konum bilgisi haritalandırılmıştır. Daha sonra Cami Planlama ve Tasarımı Kılavuzuna göre cami yer seçimini etkileyen çevresel ve konumsal özelliklerle ilgili 9 farklı parametre tespit edilmiştir. Bu parametreler, en iyi-en kötü yöntemiyle değerlendirilmiştir. Çalışma sonuçları şehirsel alanda daha çok konumsal, şehrin yakın gelecekteki muhtemel genişleme alanlarında ise çevresel parametrelerin daha fazla etkili olduğunu göstermiştir. Tekirdağ şehrindeki camilerin yer seçim özellikleriyle ilgili doğrudan fikir veren bu sonuçlarının yeni yapılacak camilerin planlama sürecinde yol gösterici rol oynayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yer seçimi, cami, CBS, BWM, Tekirdağ

Teşekkür

Tekirdağ İl Müftülüğü görevlilerine teşekkür ederiz.

Determination Of Suitable Locations For Mosques Using GIS-Based BWM Method: The Case of Tekirdag City

Öz

As a place where Muslims gather to worship, mosques are one of the basic structures of the religious architecture group. In Islamic architecture, mosques, which are built in the very center of the settlement area, also play an important role in the shaping process of the settlement area. Therefore, the size of mosques, their architectural structure, the place where they will be built, the spaces to be found within them and similar issues have been important for Muslims in every period. In order for a mosque to meet the functions it should have at a reasonable level, the most prioritized issue is the choice of location. Because mosques, whose location selection is made in a correct and healthy way, continue to exist for a longer period of time. This study aims to determine suitable locations for mosques by using the GIS-based BWM method in the case of Tekirdag city. The urban area was delimited according to both urban and rural neighborhoods in the vicinity, taking into account possible expansion areas in the near future. The study is important both in terms of evaluating the suitability of existing mosques and determining suitable locations for new mosques. Within the scope of the study, the location information of 62 existing mosques in Tekirdag city was first mapped. Then, according to the Mosque Planning and Design Guidelines, 9 different parameters related to environmental and spatial characteristics affecting mosque site selection were identified. These parameters were evaluated using the best-worst method. The results of the study showed that spatial parameters are more effective in the urban area, while environmental parameters are more effective in the possible expansion areas of the city in the near future. It is thought that these results, which give a direct idea about the site selection characteristics of mosques in Tekirdag city, will play a guiding role in the planning process of new mosques.

Anahtar Kelimeler

Site selection, mosque, GIS, BWM, Tekirdag

Teşekkür

We thank the staff of Tekirdağ Provincial Mufti's Office.

Kaynakça

• Akın, A. (2016). Tarihi Süreç İçinde Cami ve Fonksiyonları Üzerine Bir Deneme. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/29, 177-209. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.268627.
• Alanbari, M., Al-Ansari, N., & Jasim, H. (2014). GIS and Multicriteria Decision Analysis for Landfill Site Selection in Al-Hashimyah Qadaa. Natural Science, 6, 282-304. https://doi.org/10.4236/ns.2014.65032.
• Alawadi, K., Alkhaja, N., Alhadhrami, M. A.A., & Mustafa, S. O. (2023). Making religious buildings more accessible: The case of mosques in Abu Dhabi’s and Dubai’s neighborhoods. Journal of Transport and Land Use, 16(1), 189-214. https://www.jstor.org/stable/48758158.
• Âl-i İmrân/19. Âl-i İmrân Suresi - 19 . Ayet Tefsiri. Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C3%82l-i%20%C4%B0mr%C3%A2n-suresi/312/19-ayet-tefsiri.
• Atmaca, A. B., Gedik, G. Z., Wagner, A., & Schweiker, M. (2023). Comparison of different thermal comfort models: mosque and church cases. Architectural Science Review, 1-14. https://doi.org/10.1080/00038628.2023.2296489.
• Atmaca, A. B., Gedik, G. Z., Wagner, A., & Schweiker, M. (2023). Comparison of different thermal comfort models: mosque and church cases. Architectural Science Review, 1-14. https://doi.org/10.1080/00038628.2023.2296489.
• Aydoğdu, M., & Bakırcı, M. (2021a). LUCIS modeliyle Tekirdağ şehrinin yerleşme uygunluk analizi. Cografya Dergisi, 42, 67-84. https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-814846.
• Aydoğdu, M., & Bakırcı, M. (2021b). Süleymanpaşa ilçesinde (Tekirdağ) nüfusun zamansal gelişimi ve mahallelere göre yoğunluk analizi. Doğu Coğrafya Dergisi, 26(46), 273-294. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.961068.
• Aydoğdu, M., & Bakırcı, M. (2022). Tekirdağ Şehri ve Yakın Çevresinde Arazi Kullanımının Zamansal ve Mekânsal Değişiminin Karşılaştırmalı Analizi (1990-2020). International Journal of Geography and Geography Education, 45, 298-319. https://doi.org/10.32003/igge.961076.
• Budaiwi, I.M. (2010). Envelope thermal design for energy savings in mosques in hot-humid climate. Journal of Building Performance Simulation, 4(1), 49-61. https://doi.org/10.1080/19401491003746639.
• Datta, S. D., Sobuz, M. H. R. ., Sutan, N. M., & Islam, S. (2023). Structural Sustainable Recycled Aggregate Concrete Production Under Environmental Conditions. International Journal of Integrated Engineering, 15(6), 64-71. https://publisher.uthm.edu.my/ojs/index.php/ijie/article/view/14239.
• DİB. (2020). Hadislerle İslâm 7, Hadislerin Hadislerle Yorumu Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara.
• DİB. (2023). Cami Planlama ve Tasarımı Kılavuzu. Diyanet İşleri Başkanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü. https://yonetimhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Cami+Planlama+ve+Tasarimi+Kilavuzu+2021.pdf.
• DİB. (2024). 2.2 İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Cami Sayısı. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2_2_istatistiki_bolge_birimleri_siniflamasina_gore_cami_sayisi_2023.xls.
• Duman, C., & Belge, R. (2024). Doğal Faktörlerin Şehirsel Büyümeye Etkisi: Denizli Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 33(1), 103-119. https://doi.org/10.51800/ecd.1444208.
• Emre, Ö., Doğan, A., Özalp, S., & Yıldırım, C. (2011). 1:250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritaları Serisi, Bandırma (NK35-11b) Paftası, Seri No:3, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara -Türkiye.
• ESRI. (2024). Sentinel-2 10 m Land Use/Land Cover data by ESRI. https://livingatlas.arcgis.com/landcoverexplorer/#mapCenter=147.67936%2C-37.29118%2C11.797315494366453&mode=step&timeExtent=2017%2C2023&year=2023.
• Google Earth Pro. (2024). Google Earth Pro programındaki altlık uydu görüntüsü. https://maps.app.goo.gl/gm2YNh6Zvh1avr2s6 [Erişim Tarihi 09 Eylül 2024].
• HGM. (2024). Sayısal Yüzey Modeli 5 m Seviye-0 (SYM5-L0). Harita Genel Müdürlüğü, Ankara. https://www.harita.gov.tr/urun/sayisal-yuzey-modeli-5-m-seviye-0-sym5-l0-/1.
• Jahami, A., & Issa, C.A. (2023). Exploring the use of mixed waste materials (MWM) in concrete for sustainable construction: A review. Construction and Building Materials, 398 (318), 132476. https://doi.org/10.1016/j.conbuildmat.2023.132476.
• Kubat, M. (2020). İslâm Toplumunun Birlik ve Beraberliğini Sağlama Merkezleri Olarak Câmi ve Mescidler. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 05-31. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1285457.
• Madu, I.A. (2007). The underlying factors of rural development patterns in the Nsukka region of Southeastern Nigeria. Journal of Rural and Community Development, 2, 110-122. https://journals.brandonu.ca/jrcd/article/download/28/8.
• Meinzinger, F., Oldenburg, M., & Otterpohl, R. (2009). No waste, but a resource: Alternative approaches to urban sanitation in Ethiopia. Desalination, 248, 1-3, 322-329. https://doi.org/10.1016/j.desal.2008.05.071.
• Mortazavi Chamchali, M., & Ghazifard, A. (2019). The use of fuzzy logic spatial modeling via GIS for landfill site selection (case study: Rudbar-Iran). Environmental Earth Sciences, 78, 305. https://doi.org/10.1007/s12665-019-8296-y.
• Mushtaha, E., & Helmy, O. (2016). Impact of building forms on thermal performance and thermal comfort conditions in religious buildings in hot climates: a case study in Sharjah city. International Journal of Sustainable Energy, 36(10), 926–944. https://doi.org/10.1080/14786451.2015.1127234.
• Nega, W., Hunie, Y., Tenaw, M., Dires, T., Kassaw, S., & Mansberger, R. (2022). Demand-Driven suitable sites for public toilets: a case study for GIS-Based site selection in Debre Markos Town, Ethiopia. GeoJournal, 87, 2181-2194. https://doi.org/10.1007/s10708-020-10360-8.
• Onay, A. (2006). Cami Eksenli Din Hizmetleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 4(12), 149-175. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/302544.
• OpenStreetMap. (2024). OpenStreetMap Data Extracts. Download OpenStreetMap data for this region: Turkey. https://download.geofabrik.de/europe/turkey-latest-free.shp.zip (Erişim tarihi: 09 Eylül 2024).
• Özşahin E., & Eroğlu, İ. (2018). Ekolojik Koşullara Göre Tekirdağ İlinin Arazi Kabiliyet Sınıflandırması. Kriter Yayınevi, İstanbul.
• Özşahin E., & Eroğlu, İ. (2021a). Göç ve Coğrafya. Rumeli – Tekirdağ Göç (Editör: Doç. Dr. Sezai ÖZTAŞ-Hüseyin BAYOL), s. 185-207, Tekirdağ Tarih Bilincinde Buluşanlar Derneği Yayını, Sertifika No. 46152, Kültür Serisi No. 5, Tezmat Matbaa Hizmetleri, Tekirdağ.
• Özşahin, E., & Eroğlu, İ. (2021b). Tekirdağ Coğrafya Atlası, Nobel Yayınevi, Ankara.
• Özşahin E., & Kaya, D. (2024). Tekirdağ İlinde Rüzgar Enerjisi Santrali (RES) Kurulumu İçin Uygun Yerlerin Belirlenmesi. Karadeniz 16. Uluslararasi Uygulamali Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabi (Ağustos 16 - 18, 2024), Academy Global Publishing House, ISBN : 978-625-6283-62-6, s.:447-462, Bartın.
• Özşahin, E. (2016). Doğal Çevre Bileşenleri Açısından Yerleşime Uygunluk Analizi, Pilot Çalışma; Altınova Mahallesi (Süleymanpaşa/Tekirdağ). Humanitas, 4(7), 399-416. https://doi.org/10.20304/husbd.33098.
• Özşahin, E., & Kaymaz, Ç. (2015). CBS ve AHS Kullanilarak Doğal Çevre Bileşenleri Açisindan Kentsel Mekânin Yerleşime Uygunluk Analizine Bir Örnek: Antakya (Hatay). Doğu Coğrafya Dergisi, 20(33), 111-134. https://doi.org/10.17295/dcd.52077.
• Parry, J.A., Ganaie, S.A., & Bhat, M.S. (2018). GIS based land suitability analysis using AHP model for urban services planning in Srinagar and Jammu urban centers of JandK India. Journal of Urban Management, 7(2), 46-56. https://doi.org/10.1016/j.jum.2018.05.002.
• Raydan, R., Khatib, J., Jahami, A., El Hamoui, A.K. & Chamseddine, F. (2022). Prediction of the mechanical strength of concrete containing glass powder as partial cement replacement material. Innovative Infrastructure Solutions, Vol. 7 No. 5, p. 311. https://doi.org/10.1007/s41062-022-00896-8.
• Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega, 53, 49-57. https://doi.org/10.1016/j.omega.2014.11.009.
• Rezaei, J. (2016). Best-worst multi-criteria decision-making method: some properties and a linear model. Omega, 64, 126-130. https://doi.org/10.1016/j.omega.2015.12.001.
• TBB. (2024). Afet Toplanma Alanları. Tekirdağ Büyükşehir Belediyesi Deprem Risk Yönetimi ve Kentsel İyileştirme Dairesi Başkanlığı, Tekirdağ. https://afet.tekirdag.bel.tr/gecici_toplanma_alanlari.
• Tekirdağ Müftülüğü. (2024). Tekirdağ İl Geneli Cuma Kılınacak Camiler Güncel Listesi. https://tekirdag.diyanet.gov.tr/sayfalar/contentdetail.aspx?MenuCategory=Kurumsal&ContentId=1001.
• TUİK. (2024). Tekirdağ Mahalle Nüfusları (2023). https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (Favori Raporlar).
• Yaşlıoğlu, M.M. (2017). Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanımı. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46, 75-87. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/369427.