Gender in Nuri Bilge Ceylan's Cinema: A Qualitative Analysis of "Winter Sleep"

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 267 - 292, 28.06.2025

Zeynep Tugaytimür , Melek Açan , Enver Durualp

https://doi.org/10.33831/jws.v26i1.526

Öz

This study aims to examine gender roles and stereotypes through Nuri Bilge Ceylan’s Winter Sleep. The film explores the impact of traditional gender norms on individuals, focusing on the characters' internal conflicts and their struggles with societal expectations. Using the Gender Phenomenon Examination Form, the research investigates gender roles through themes such as occupational choices, spatial appearances, and daily activities.
The protagonist, Aydın, embodies a patriarchal figure who avoids social responsibilities while asserting personal superiority. In contrast, Nihal’s quest for independence and Necla’s defiance against societal norms reflect the struggles of women confronting traditional gender roles. The film provides an in-depth analysis of how conventional gender norms influence individuals' lives, reinforce societal hierarchies, and perpetuate gender inequality.
This study highlights how cinema constructs and reproduces gender perceptions, fostering awareness of gender-related issues and encouraging societal change.

Anahtar Kelimeler

Winter Sleep , Nuri Bilge Ceylan , motion pictures , gender , Turkish cinema

Nuri Bilge Ceylan Sinemasında Toplumsal Cinsiyet: Kış Uykusu Üzerinden Nitel Bir İnceleme

Öz

Sosyolojik çözümlemelere konu olabilecek sinema filmleri, sahip oldukları geniş kitlelere ulaşma potansiyeliyle toplumsal cinsiyetin inşası, yeniden üretimi ve temsili süreçlerinin incelenmesinde önemli bir kültürel üretim alanı olarak öne çıkmaktadır. Bu doğrultuda yürütülen bu araştırma, Nuri Bilge Ceylan’ın Kış Uykusu adlı filmi üzerinden toplumsal cinsiyet olgusunu irdelemeyi amaçlamaktadır. Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi kullanılmış; Toplumsal Cinsiyet Olgusu İnceleme Formu aracılığıyla filmdeki karakterlerin meslek tercihleri, mekânsal konumlanmaları, gündelik yaşam pratikleri ve kişilik özellikleri gibi temalar üzerinden toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin temsiller sistematik biçimde incelenmiştir. Filmde kadın karakterlerin karar alma mekanizmalarından büyük ölçüde dışlanan, toplumsal ve mekânsal hareket alanları kısıtlanmış bireyler olarak temsil edildiği; buna karşın erkek karekterlerin güç, otorite ve entelektüel üstünlük gibi nitelikler etrafında yapılandırılarak daha baskın ve merkezi rollerle konumlandırıldığı belirlenmiştir. Bu araştırma, toplumsal cinsiyet algısının sinema yoluyla nasıl inşa edildiğini ve yeniden üretildiğini tartışarak, toplumsal cinsiyet olgusuna dair farkındalık yaratmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kış Uykusu , Nuri Bilge Ceylan , sinema filmleri , toplumsal cinsiyet , Türk sineması

Kaynakça

• Akbulut, H. (2005). Nuri Bilge Ceylan sinemasını okumak. İstanbul: Bağlam.
• Akbulut, H. (2008). Kadına melodram yakışır: Türk melodram sinemasında kadın imgeleri. İstanbul: Bağlam.
• Alpan-Özdemir, E. D. (2018) Toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının çocuk oyunlarına yansıması. GSF Sanat Dergisi, 31, 80-89.
• Anka Üreten Kadın Derneği. (2021). Toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı meslek örgütü rehberi. https://www.sabancivakfi.org/i/content/Anka_Meslek_Orgutu_Rehberi.pdf (Erişim tarihi: 11.01.2025).
• Aslan, M. (2019). Sinemada kadın: Başka Dilde Aşk filmi̇ üzerine bir inceleme. Selçuk İletişim, 12(1), 199-215.
• Avcı, M. G., & Kıran, E. (2018). Sporla aşılan toplumsal sınırlar: Dangal filmi ve toplumsal cinsiyet. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 985-994. http://dx.doi.org/10.21733/ ibad.486908
• Avşar, S. (2018). Toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında tarihsel rollerini yitiren erkekliğin çöküşü: Küllerinden “yeni erkek”liğin doğuşu. Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(2), 224-241.
• Bandura, A. (1977). Social learning theory. NJ: Prentice-Hall.
• Barnett, O., & LaViolette, A. (1993). It could happen to anyone: Why battered women stay. Sage.
• Başçı, B. (2016). Öğrencilerin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin tutumlarının çok değişkenli istatistiksel tekniklerle analizi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Blackstone, A. M. (2021). Cinsiyet rolleri ve toplum. (çev. T. Şahin). https://www.sosyalbilimler.org/wp-content/uploads/2021/04/Amy-M.-Blockstone-Cinsiyet-Rolleri-ve-Toplum.pdf (Erişim tarihi: 25.01.2025).
• Blood, R., & Wolfe, D. (1960). Husbands and wives: The dynamics of married living. NY: Free Press.
• Bourdieu, P. (1997). Televizyon üzerine. (çev. T. Ilgaz). İstanbul: Yapı Kredi.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Butler, J. (2014). Bela bedenler. (çev. C. Çakırlar & Z. Talay). İstanbul: Pinhan.
• Butler, J. (2023). Cinsiyet belası feminizm ve kimliğin altüst edilmesi. (çev. B. Ertür). İstanbul: Metis.
• Çelik, N., & Güler, Ş. S. (2023). “Ahh Belinda” filminin 2023 ve 1986 yılı versiyonları üzerinden sinemada kadın temsiline ilişkin eleştirel bir değerlendirme. N. Çelik, D. Şahin & A. Çağırıcı Zengin (Edt.), Cumhuriyetimizin 100. yılında kadın çalışmaları (ss. 129-158). Ankara: Eğitim.
• Çengel, D., & Yurdalan, F. (2022). Erkeklerin toplumsal cinsiyet rollerinin öz şefkat üzerindeki etkisinin incelenmesi: Flört şiddeti ve bağlanma kaygısının aracılık etkisi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 5(9), 1293-1311.
• Çineli, B. (2020). Money management and gender equality: An analysis of dual-earner couples in Western Europe. Family Relations, 69(4), 803-819. https://doi.org/10.1111/fare.12465
• Dağdelen-Tanış, D. (2022). Kültür endüstrisi ve bağımsız sinema: Nuri Bilge Ceylan sineması örneği. Yüksek Lisans Tezi. Sinop Ünı̇versı̇tesı̇ Lisansüstü Eğitim Enstı̇tüsü.
• Deniz, K., & Akmeşe, Z. (2015). Sı̇nemada toplumsal eşı̇tsı̇zlı̇klerı̇n temsı̇lı̇: “Çoğunluk” fı̇lmı̇ örneğı̇. Erciyes İletişim Dergisi, 4(1), 86-96.
• Doğan, E. (2020). Acı Hayat (1962) ve Kırık Hayatlar (1965) filmleri çerçevesinde kadının toplumsal cinsiyet kimliğinin inşası. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşerî Bilimler Dergisi, 3, 149-164.
• Durmuş, İ. (2024). Kültürel diplomasi ve sinema: Nuri Bilge Ceylan sineması üzerine bir değerlendirme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (40), 403-425. https://doi.org/10.29000/rumelide.1504263
• Ehsaei, P. (2024). How women give up their financial freedom when they marry. https://www.forbes.com/sites/pattieehsaei/2024/07/09/how-women-give-up-their-financial-freedom-when-they-marry/ (Erişim tarihi: 10.01.2025).
• Erdal-Aytekin, P. (2015). Nuri Bilge Ceylan sinemasının anlatısal dönüşümü: Fotoğrafik anlatımdan, öyküsel anlatıma. Selçuk İletişim, 9(1), 247-265. https://doi.org/10.18094/si.97144
• Eryılmaz, S. (2020). Toplumsal cinsiyet rolü ve kadın sağlığı. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(1), 5-13.
• Fraser, N. (1990). Rethinking the public sphere: A contribution to the critique of actually existing democracy. Social Text, (25/26), 56–80. https://doi.org/10.2307/466240
• Geray, U. (2006). İletişim ve toplum. Ankara: Siyasal.
• Gramsci, A. (2011). Hapishane defterleri. (çev. A. Cemgil). İstanbul: Belge.
• Gökçen, M., & Büyükgöze-Kavas, A. (2018). Meslek seçiminde toplumsal cinsiyetin rolü: Bir ölçek geliştirme çalışması. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 1(1), 48-67.
• Güngör, H. (2015a). Hollywood’un kadına biçtiği rol yahut sinemada kadın temsili. https://hakangungor.org/2015/08/13/hollywoodun-kadina-bictigi-rol-sinemada-kadin-temsili/ (Erişim tarihi: 15.02.2025).
• Güngör, H. (2015b). Hollywood’dan kadınlara: Bir kadın olarak sus. https://www.evrensel.net/haber/258770/hollywooddan-kadinlara-bir-kadin-olarak-sus (Erişim tarihi: 15.02.2025).
• Güler, H. (2011). Nurı̇ Bı̇lge Ceylan sı̇neması üzerı̇ne değerlendı̇rme “Uzak: Kazanan kaybedenlerı̇n öyküsü”. Ekonomik Yaklaşım, 22(79), 107-116.
• Gültekin, G. (2020). Sinedigma: Sinemanın zihinsel ve toplumsal gerçeklik üretimi. SineFilozofi Deegisi, 5(10), 704-720.
• Haris, M. J., Upreti, A., Kurtaran, M., Ginter, F., Lafond, S., & Azimi, S. (2023). Identifying gender bias in blockbuster movies through the lens of machine learning. Humanit Soc Sci Commun, 10(94), 1-9. https://doi.org/10.1057/s41599-023-01576-3
• Helgeson, V. S. (2012). The psychology of gender. NY: Pearson.
• İçigen, M. (2021). Modernleşme sürecı̇nde kadın ve erkeğı̇n mutfaktakı̇ rollerı̇nı̇n değı̇şı̇mlerı̇nı̇n ı̇ncelenmesı̇. Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 5(2), 17-31.
• Kandiyoti, D. (1988). Bargaining with patriarchy. Gender and Society, 2(3), 274–290.
• Karadaş, N. (2020). Türk sinemasında feodal aile yapısı içerisinde erkek kimliğinin inşası. Gazı̇antep University Journal of Social Sciences, 19(3), 1255-1270.
• Kasap, F., Dolunay, A., & Solman, A. (2018). Toplumsal cinsiyet rolleri ve Türk sinemasında kadının sunumu temelinde mustang film incelemesi. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 8(4), 627-646.
• Kaymal, C. (2020). Toplumsal cinsiyet algısı ve sinemanın içiçeliği: Yeşilçam filmlerindeki kadin karaktarler üzerine bir analiz. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 1(4), 284-298.
• Koç, F., & Yazıcıoğlu, İ. (2024). Yemek kültüründe toplumsal cinsiyet rolleri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 12 (1), 718-734.
• Konuk, O. (2005). Modern entelektüelin doğuşu. K. Çağan (Edt.), Entelektüel ve iktidar (ss. 73-86). Ankara: Hece.
• Kroska, A. (2008). Examining husband-wife differences in the meaning of family financial support. Sociological Perspectives, 51(1), 63-90. https://doi.org/10.1525/sop.2008.51.1.63
• Kurtdaş, M. Ç. (2019). Aydının kış uykusu Nuri Bilge Ceylan’ın kış uykusu filminin aydın – halk ilişkisi bağlamında sosyolojik analizi. E. G. Erol ve M. C. Sadakaoğlu (Yayına Hazırlayanlar), Türk sinemasını yeniden okumak değişen öykü karakter ve mekân anlayışları üzerine (ss. 238-276). İstanbul: Hiperyayın.
• Kusby, A. (2016). The difference between what women and men read. https://ryanlanz.com/2016/08/27/the-difference-between-what-women-and-men-read/ (Erişim tarihi: 18.01.2025).
• Küçüköz-Aydemir, D., & Ağırtmış, F. K. (2022). Sinemada kadın temsili ve feminist söylem: Eşitlik savaşçısı filmi. https://www.researchgate.net/publication/365806272_Sinemada_Kadin_Temsili_ve_Feminist_Soylem_Esitlik_Savascisi_Filmi (Erişim tarihi: 15.01.2025). Lorber, J. (1994). Paradoxes of gender. New Haven: Yale University. Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396. https://doi.org/10.1037/h0054346
• Mercan, N. (2018). Kendini gerçekleştiren kehanet teorisi bağlamında kadınlarla ilgili kalıp yargılara yönelik bir araştırma. Kadın Araştırmaları Dergisi, 19(1), 31-42.
• Monaco, J. (2009). Bir film nasıl okunur?. (çev. E. Yılmaz). İstanbul: Oğlak
• Montasseri, Z., Khaghaninejad, M. S., & Moloodi, A. (2020). Gender representation in american movies: A corpus-based analysis. The International Journal of Humanities, 27(4), 42-53.
• Morgan, H. (2022). Conducting a qualitative document analysis. The Qualitative Report, 27(1), 64-77. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2022.5044
• Morgan, R. (2023). Readership of magazines is up 4.1% from a year ago with increases in readership for all magazine categories. https://roymorgan-cms-dev.s3.ap-southeast-2.amazonaws.com/wp-content/uploads/2023/08/22044650/9307-Australian-Magazine-Print-Readership-and-Cross-Platform-Audiences-June-2023.pdf (Erişim tarihi: 22.02.2025).
• Mulvey, L. (1975). Visual pleasure and narrative cinema. Screen, 16(3), 6-18. https://doi.org/10.1093/screen/16.3.6
• Oran, S. (2023). Duygu Asena romanlarında toplumsal cı̇nsı̇yet rollerı̇nı̇ keşfetmek: Eleştı̇rel bı̇r analı̇z. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(3), 48-69.
• Öz, G., & Seçen, D. (2019). Türk sinemasında kadının temsil sorununa alternatif bir yöntemle bakmak: Bechdel test. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 467-486. https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.460827
• Özdemir, B. G. (2017). Türk sineması’nda özel alan kamusal alan karşıtlığında anlatıda mekân öğesinin kullanımı. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 2(1), 108-118. https://doi.org/10.21733/ibad.2100
• Özdemir, L., Batga, B., & Uçar, B. (2019). Öğrencı̇lerı̇n toplumsal cı̇nsı̇yet algılarını etkı̇leyen demografı̇k nı̇telı̇klerı̇n belı̇rlenmesı̇ne yönelı̇k bı̇r araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 10(24), 212-228.
• Page, B. (2024). Should a husband support his wife financially?. https://www.modernhusbands.com/post/should-a-husband-support-his-wife-financially (Erişim tarihi:14.02.2025). Pekel, E. (2019). Toplumsal cinsiyet rolleri ve kadının çalışma hayatındaki konumu. Balkan ve Near Eastern Journal of Social Sciences (BNEJSS), 5(1). https://www.ibaness.org/bnejss/2019_05_01/03_Pekel.pdf (Erişim tarihi: 15.01.2025)
• Sakallı, N., & Türkoğlu, B. (2019). “Erkek” olmak ya da olmamak: Sosyal psikolojik açıdan erkeksilik/erkeklik çalışmaları. Türk Psikoloji Yazıları, 22(44), 52-76.
• Schreiber, M. (2014). American postfeminist cinema: Women, romance and contemporary culture. Edinburgh: Edinburgh University.
• Smith, S. L., & The Annenberg Inclusion Initiative. (2023). Native american representation across 1,600 popular films: the lily gladstone effect. The Annenberg Inclusion Initiative. https://assets.uscannenberg.org/docs/aii-native-american-rep-1600-popularfilms-20231017.pdf (Erişim tarihi: 09.01.2025).
• Smith, S. L., Choueiti, M., Prescott, A., & Pieper, K. (2024). Gender roles & occupations: a look at character attributes and job-related aspirations in film and television. https://geenadavisinstitute.org/research/gender-roles-occupations-a-look-at-character-attributes-and-job-related-aspirations-in-film-and-television/ (Erişim tarihi: 12.02.2025).
• Tankut, T. (2025). Kış Uykusu’nda toplumsal cinsiyet. https://www.nuribilgeceylan.com/movies/wintersleep/press-evrenselkultur.pdf adresinden 17.04.2025’te erişildi.
• Tarhan, S., Ünal, F., & Çürükvelioğlu Köksal, E. (2024). Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları ölçeği geliştirme çalışması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (62), 353-367. https://doi.org/10.30794/pausbed.1445698
• Tekin-Epik, M., & Özen, S. (2021). "Erkek ı̇şi"nde kadın emeği: toplumsal cinsiyet rollerine başkaldıran kadınlar üzerine nitel bir araştırma. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi, 5(2), 66-90. https://doi.org/10.29329/ijiasos.2021.369.2
• Tezcan, M. (2019). Eğitim sosyolojisi. Ankara: Anı.
• Tire, O. (2017). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de kadın yoksulluğu. Mavi Atlas, 5(1), 97-112.
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet, aydınlar ve izm’ler. İstanbul: Derin.
• Yel, H. (2020). Toplumsal cinsiyet rollerindeki eşitsizlik bağlamında Nuri Bilge Ceylan sinemasında kadının konumu. Yüksek Lisans Tezi. Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yetimova, S., & Aslan, M. (2018). Nuri Bilge Ceylan sinemasının uluslararası basındaki eleştirileri üzerine bir söylem analizi: Bir Zamanlar Anadolu’da örneği. Asya Studies, 5(5), 73-86.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldırım, F., & Gül H. (2021). Toplumsal cinsiyete duygusal bakış. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 23(41), 578-590.
• Yılmaz, S. (2018). Toplumsal cinsiyet rollerinin günlük hayattaki yansımaları: Çorum/Alaca örneği. İmgelem Dergisi, 2(2), 1-21.
• Yodanis, C., & Lauer, S. (2007). Managing money in marriage: Multilevel and cross-national effects of the breadwinner role. Journal of Marriage and Family, 69(5), 1307–1325.