Müslüman Toplumlarda Cinsiyet Apartheidına Karşı Mücadelede Women Living Under Muslim Laws (WLUML) Ağının Rolü ve Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 83 - 108, 27.02.2025

Rüveyda Çınar

Öz

WLUML ağı, Müslüman toplumlarda cinsiyet eşitsizliğine ve ataerkil yapıların dayattığı cinsiyet apartheidına karşı yürüttüğü küresel mücadelelerle bilinmektedir. Ağın cinsiyet apartheidını uluslararası hukuk bağlamında bir insanlık suçu olarak tanımlama çabaları ve bu bağlamda, özellikle Taliban’ın Afganistan’da iktidara gelmesinin ardından yaşanan kadın hakları ihlallerine karşı yürüttüğü uluslararası kampanyalar; dünya genelinde pek çok feministi bir araya getirmiştir. Özellikle Batı feminizmi ile Doğu feminizmini bir araya getiren bir şemsiye ağ olması itibariyle WLUML ağı, Batı düşünsel kavramlarının da bireylere mutlak surette etki ettiği bir dünyada, şeri yasalar altında yaşayan kadınlara yönelik yasal düzenlemelerin ve toplumsal algıların yarattığı etkiyi, “kadın” ve “insan hakları” etrafında ele alan ve çeşitli ilişkisellikleri bünyesinde barındıran bir örgüt olarak faaliyet göstermektedir. Bugün küresel paradigmaların söz konusu olduğu global bir dünyada Ortodoks İslam, kadına yönelik tutum ve geleneksel köktendinci söylemleriyle ataerkil hukuk sistemlerini meşrulaştırdığı bir düzlemde başat olarak kadının yaşama hakkını kısıtlayan uygulamalar WLUML’nin çalışma ve lensine; kadına yönelik şiddetin ve cinsiyet ayrımcılığının ortadan kaldırılması üst hedefi ile, ilgili yapıların dönüştürülmesi için uluslararası platformlarda çeşitli kampanyalarla yürütülen aktivizm faaliyetleriyle takılmaktadır. Bu makale, muhtemel kültürel görecelik ve anakronizm eleştirileri göz önünde bulundurularak araştırma çerçevesi ve üslubunu “kadının insan hakları” bağlamında ele almakta ve Batı’dan ithal edilen bir feminizm yerine, Müslüman toplumlarda yaşayan ve İslam mirasına sahip kadınlar tarafından pratize edilen işlevsel bir feminist bakış ve söylemle harmanlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın ve din, kadının insan hakları, feminist aktivizm, cinsiyet apartheidı, WLUML ağı

Kaynakça

• Abu-Lughod, L. (2021). Müslüman Kadının Kurtarılmaya İhtiyacı var mı? Ketebe Yayınları. İstanbul.
• ACLU. (2008). Discrimination against muslim women fact sheet. American Civil Liberties Union. Erişim tarihi: 10.07.2024. Erişim adresi: https://www.aclu.org/documents/discrimination-against-muslim-women-fact-sheet
• Ahmed, L. (1992). Women and Gender in Islam: Historical roots of a modern debate. Yale University Press.
• Amnesty International. Women’s rights in Afghanistan – Women in Afghanistan: the back story. Amnesty International. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.amnesty.org.uk/womens-rights-afghanistan-history
• Bunch, C. (1990). “Women’s Rights as Human Rights: Toward a Re-Vision of Human Rights.” Human Rights Quarterly, 12(4), 486-498.
• Council on Foreign Relations. (2021). Understanding sharia: the intersection of İslam and the law. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim Adresi: https://www.cfr.org/backgrounder/understanding-sharia-intersection-islam-and-law
• Change.org. (2013). United nations secretary general & the OHCHR: end stoning now. Erişim tarihi: 22.07.2024. Erişim Adresi: https://www.change.org/p/united-nations-secretary-general-the-ohchr-end-stoning-now?share_id=yoibHCxjqB&utm_campaign=twitter_link&utm_medium=twitter&utm_source=s
• Çınar, R. (2020). Orta Çağ İslam Kültüründe Kadın Algısı: Kitabü’n-Nisa Literatürü Örneği. (Tez No. 628756) [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çohan, R. (2024). ‘My heart is broken by France’s Olympic hijab ban’. BBC Sport. Erişim Tarihi: 05.08.2024. Erişim Adresi: https://www.bbc.com/sport/basketball/articles/c4ng5k15pzyo
• Esen, H. (2013). “Zina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/440-444. İstanbul: TDV Yayınları.
• Gold, M. E. (2022). The demise of Roe v Wade undermines freedom of religion. American Constitution Society. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://www.acslaw.org/expertforum/the-demise-of-roe-v-wade-undermines-freedom-of-religion/
• Hill Collins, P. H. (1990). Black feminist thought: Knowledge, consciousness, and the politics of empowerment. Unwin Hyman.
• Hooks, B. (1981). Ain’t I a woman?: Black women and feminism. South End Press.
• HRW. (2021). Pakistan: Events of 2021. Human Rights Watch. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.hrw.org/world-report/2021/country-chapters/pakistan
• Krane, J., Majid F. (2018). Women driving in Saudi Arabia: ban lifted, what are the economic and health effects?. Baker Institute for Public Policy. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim Adresi: https://www.bakerinstitute.org/research/impact-lifting-saudi-arabias-ban-women-drivers
• Kremida, D. (2008). Egyptian court: Muslim father gets custody of Christian boys. Baptist Press. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://www.baptistpress.com/resource-library/news/egyptian-court-muslim-father-gets-custody-of-christian-boys/
• Mir, A. (2023). Iranian schoolgirls under attack: girls fighting for their right to education. WLUML. Erişim tarihi: 23.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/2023/03/26/iranian-schoolgirls-under-attack-girls-fighting-for-their-right-to-education/
• Moghadam, V. M. (2005). Globalizing women: transnational feminist networks. The John Hopkins University Press
• Mohanty, C. T. (1984). Under Western eyes: Feminist scholarship and colonial discourses. Boundary 2, 12(3), 333-358.
• Nanda, S. (2000). Gender diversity: Crosscultural variations. Prospect Heights, IL: Waveland Press.
• Narain, V. (2023). Türkiye’s withdrawal from the Istanbul Convention. WLUML. Erişim Tarihi: 23.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/2023/03/19/turkiyes-withdrawal-from-the-istanbul-convention/
• OHCR. (2023). Iran: Crackdown on hijab law. Offıce of the High Commissioner for Human Rights. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.ohchr.org/en/press-briefing-notes/2024/04/iran-crackdown-hijab-law
• Reuters. (2023). No restrictions on hijab in Paris 2024 Games’ athletes village-IOC. Erişim tarihi: 10.07.2024. Erişim adresi: https://www.reuters.com/sports/no-restrictions-hijab-paris-2024-games-athletes-village-ioc-2023-09-29/
• Shaheed, F. (1998). Müslüman toplumlarda feminist dayanışmaya bir örnek: Müslüman toplumlarda yaşayan kadınlar ağı (WLUML). Kadının İnsan Hakları Projesi, WLUML İrtibat Bürosu.
• Spivak, G. C. (1988). Can the subaltern speak? In C. Nelson & L. Gross-berg (Eds.), Marxism and the interpretation of culture (pp. 271-313).
• Suleiman, O. (2021). Exploring the faith and identity crisis of American Muslim youth. Yaqeen Institute. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://yaqeeninstitute.org/read/paper/exploring-the-faith-and-identity-crisis-of-american-muslim-youth
• The Independent. (2018). Saudi Arabia women’s driving ban lifted: With excitement and apprehension, Saudi women gear up for first day on the road. Independent. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/women-saudi-arabia-driving-ban-lifted-mohammed-bin-salman-riyadh-vision-2030-a8413311.html
• The Iran Premier. (2023). Iranian laws on women. United States Institutes of Peace. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://iranprimer.usip.org/blog/2020/dec/08/part-3-iranian-laws-women
• University of Cambridge. (2009). Muslim women face two-fronted struggle for equality. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://www.cam.ac.uk/research/news/muslim-women-face-two-fronted-struggle-for-equality
• WLUML. (2023). Stop gender apartheid in Afghanistan: women’s struggle for dignity. Erişim tarihi: 18.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/wp-content/uploads/2023/04/WLUML-Campaign-Stop-Gender-Apartheid-in-Afghanistan-Womens-Struggle-for-Dignity-1.pdf
• WLUML. (2024). Voluntary unveiling and politıcal protest in Turkey: denouncing or reclaiming religion. Erişim tarihi: 25.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/event/19715/
• WLUML. Call for solidarıty & action: naming and ending gender apartheid. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 03.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/2023/09/19/naming-and-ending-gender-apartheid/
• WLUML. Mission & vision. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/mission-vision/
• WLUML. Our history. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/our-history/
• WLUML. Who we are. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 08.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/whoweare/
• WLUML. Annual reports. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/annual-reports/
• WLUML. WLUML in the media (Articles & interviews). Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/articles/
• WLUML. Books. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/books/
• WLUML. Programmes. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/programmes-2/
• WLUML. Current campaigns. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/campaigns-2/
• WLUML. Past campaigns & programmes. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 16.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/campaigns-2/
• WLUML. Stop gender apartheid in Afghanistan: women’s struggle for dignity. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 18.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/stop-gender-apartheid/
• WLUML. Supporting women from Afghanistan. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 19.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/supporting-women-from-afghanistan/
• WLUML. Turkey – earthquake relief. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 24.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/2023/02/09/turkey-earthquake-relief/
• WLUML. Authors amplified: Tajali on how women in Iran and Turkey are ‘demanding a seat at the table’. Women Living Under Muslim Laws. Erişim tarihi: 25.07.2024. Erişim adresi: https://www.wluml.org/2023/04/12/authors-amplified-mona-tajali/
• Yalnız yürümeyeceksin. Erişim tarihi: 12.07.2024. Erişim adresi: https://yalnizyurumeyeceksin.com/
• Youtube. (2023). Authors amplified: Mona Tajali on how women in Iran and Turkey are ‘demanding a seat at the table’. Erişim tarihi: 25.07.2024. Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=XOU28yJIVeI&ab_channel=GlobalAtlanta
• Yuval-Davis, N. (2020). Cinsiyet ve Millet. İletişim Yayınları. İstanbul.