Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Yönünden Kullanılan Endeksler: Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 109 - 134, 27.02.2025

Merve Tuba Rüzgar , Asuman Altay

Öz

Kişinin ait olduğu cinsiyetin toplumsal bir boyut kazanması durumunu ifade eden toplumsal cinsiyet kavramı ile ilgili pek çok kuruluş araştırma yapmaktadır. Ancak toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizlikleri ölçüm noktasında tek bir yöntemin olduğunu söylemek mümkün değildir. Çalışmanın amacı, toplumsal cinsiyet eşitliği alanında kullanılan endekslerin genel hatlarıyla açıklanıp söz konusu endeks değerlerinin Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve Türkiye özelinde değerlendirmesinin yapılmasıdır. Bu doğrultuda çalışmada ilk olarak toplumsal cinsiyet ve toplumsal cinsiyet eşitliği kavramları açıklanmıştır. Akabinde toplumsal cinsiyet eşitliği alanında kullanılan endeksler açıklanarak bu endeksleri araştıran kuruluşların veri tabanından AB ülkeleri ile Türkiye’nin endeks değerleri incelenmiştir. Çalışmada Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Programme, UNDP), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Kalkınma Merkezi (Organization for Economic Cooperation and Development/Development Centre), Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum, WEF), Avrupa Cinsiyet Eşitliği Enstitüsü (European Institute for Gender Equality, EIGE)’nün verilerinden yararlanılarak; elde edilen veriler doğrultusunda, toplumsal cinsiyet eşitliği alanında kullanılan endekslerin değerlendirmeleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi, AB Ülkeleri, Türkiye

Kaynakça

• 2000 BM Pekin Raporu. https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/bitstream/handle/1/547/ekutuphane2.3.2.1.1.pdf?sequence=1, 30.03.2024.
• Anıl, E., İlkkaracan, P., Kılıç, Z. Seral, G. ve Ülgen, T. (2001). Pekin+5: Birleşmiş Milletler’de Kadının İnsan Hakları ve Türkiye’nin Taahhütleri, Kadının İnsan Hakları Projesi (KİHP).
• Baş, M. M. T. (2011). Avrupa Birliği’nde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Ana Plan ve Politikalara Yerleştirilmesi: Hollanda, Romanya ve Türkiye Örneklerinin İrdelenmesi, Uzmanlık Tezi, Ankara: T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.
• Berik, G. (2022). Towards Improved Measures of Gender Inequality: An Evaluation of UNDP’s Gender Inequality Index and A Proposal, UN Women, Discussion Paper, No. 41, https://internationalwim.org/wp-content/uploads/2022/12/Discussion-paper-Towards-improved-measures-of-gender-inequality-en.pdf.
• Büker, S. Medyada Toplumsal Cinsiyet Eşitliği: Haritalama ve İzleme Çalışması Geniş Özet, Ankara: CEİD Yayınları.
• Çiftçi, M. “Finlandiya’da Kadın”, https://books.akademisyen.net/index.php/akya/catalog/download/1965/1984/44559?inline=1, 01.04.2024.
• Deniz, M. H. ve E. H. Hobikoğlu (2012). “Cinsiyete Göre Gelişme Endeksi Çerçevesinde Kadın İstihdamının Ekonomik Değerlendirmesi: Türkiye Örneği”, International Conference on Eurasian Economies 2012: 11-13.
• Ecevit, Y. ve G. B. Tüzel (2019). Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi İçin El Kitabı, Ankara: CEİD Yayınları.
• EIGE (a). Cinsiyet Eşitliği Endeksi, https://eige.europa.eu/sites/default/files/documents/mh0113513trc_002.pdf, 10.02.2024.
• EIGE (b). https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2023, 14.03.2024.
• EIGE (c). https://eige.europa.eu/gender- equality-index/2023/country, 08.02.2024.
• Euronews. https://tr.euronews.com/2021/10/29/avrupa-da-toplumsal-cinsiyet-esitligi-endeksinde-isvec-ilk- s-rada-yunanistan-son-s-rada-ye, 31.03.2024.
• European Institute for Gender Equality (EIGE). Cinsiyet Eşitliği Endeksi, https://eige.europa.eu/sites/default/files/documents/mh0113513trc_002.pdf, 10.03.2024.
• Ferrant, G., L. Fuiret and E. Zambrano (2020). The Social Institutions and Gender Index (SIGI) 2019: A revised framework for better advo-cacy, OECD Development Centre, Working Paper No. 342. ILOSTAT. https://ilostat.ilo.org/data/#, 10.01.2025.
• İnsani Gelişme Endeksleri ve Göstergeleri: 2018 İstatistiksel Güncellemesi. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/tr/FAQs--GII_TR_v01.pdf, 10.02.2024.
• Jütting J. P., C. Morrisson, J. Dayton‐Johnson & Denis Drechsler, “Measuring Gender (In) Equality: The OECD Gender, Institutions and Development Data Base”, Journal of Human Development, ISSN: 1464-9888 (Print) 1469-9516 (Online) Journal homepage: www.tandfonline.com/journals/cjhd19.
• Karakaş, B. ve Ö. Ç. Çevik (2016). “Cinsiyet Eşitsizliğinin Ölçülmesi: Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksine Eleştirel Bir Yaklaşım”, Emek ve Toplum Dergisi, 5 (13): 67-81.
• OECD.Stat. https://stats.oecd.org/index.aspx?datasetcode=GIDDB2023#, 18.03.2024.
• Özdemir, E. A. ve Altay, A. (2022). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Kalkınma ve Devlet, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Özel, S. Ö., D. Veysikarani ve Ç. K. Taş (2023). “MENA Ülkelerinde Sosyal Kurumlar ve Cinsiyet Endeksi (SIGI) Değişkenleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Doğrusal Olmayan Kanonik Korelasyon Analizi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 54: 347-365.
• Sumbaş, A. (2021). Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, (Edt. Aksu Bora ve Şen-gül İnce), “Toplumsal Cinsiyet ve Siyaset, Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi (HUKSAM).
• Tatlı, İ. (2022). Kadın Haklarının Küresel Güncel Durumu, İNSAMER Rapor 163, https://www.insamer.com/tr/uploads/pdf/kadin-haklarinin-ku-resel-gu-ncel-durumu.pdf, 10.01.2025.
• UNDP. (2010). Human Development Report 2010: 20th Anniversary Edition, fi-le:///C:/Users/wind/Downloads/HDR_2010_EN_Complete_reprint-1.pdf, 29.09.2024.
• UNDP. Gender Inequality Index, https://hdr.undp.org/data-center/thematic-composite-indices/gender- inequality-index#/indicies/GII, 14.03.2024.
• UNDP. Gender Development Index, https://hdr.undp.org/gender-development-index#/indicies/GDI, 13.03.2024.
• UNDP. https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/tr/UNDP-TR-TECHNICAL-NOTES- HDI-IHDI-HDR-2020-TR.pdf, 13.03.2024.
• Urul, A. K. (2016). 81 İl İçin Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi-2016, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV).
• WEF. (2017). The Global Gender Gap Report 2017, Insight Report.
• WEF. Global Gender Gap Report, (2012-2023), https://www.weforum.org/publications/series/global-gender-gap-report/.
• WEF. The Global Gender Gap Report 2011, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2011.pdf, 15.03.2024.
• World Bank. Gender Data Portal, https://genderdata.worldbank.org/en/indicator/sg-vaw-1549-zs?view=bar&geos=TUR_EUU_LIC_LMC_HIC_UMC_LDC_OED_WLD, 10.01.2025.
• World Economic Forum (WEF). (2022). Global Gender Gap Report 2022: Insight Report (July 2022), https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2022.pdf, 15.03.2024.
• Yıldız, İ. (2022). “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği ve Türkiye: İnsani Gelişme Endeksi Üzerinden Bir Değerlendirme”, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5 (2): 1-20.