19. Yüzyılda Azerbaycan'da “Kadın Sorunu”nun Doğuşu

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 139 - 158, 28.06.2025

Roiala Mamedova

https://doi.org/10.33831/jws.v26i1.520

Öz

19. yüzyıl boyunca Azerbaycan’da kadın sorununun ortaya çıkışı, bu makalenin başlıca araştırma konusunu oluşturur. Genel araştırma konseptinin belirlenmesi ve literatürün tahlil edilmesinden sonra sorun iki başlık halinde ele alınmıştır. İlk başlıkta Kafkasyalı Türk kadının gündelik geleneksel yaşamı ele alınırken, ikinci başlıkta Çarlık döneminde Türk kadınının geçirdiği değişim ve dönüşüm irdelenmiştir. Konuyla ilgili literatürün retrospektif yöntemle irdelenmesi sonu-cunda sorunun sosyal ve kültürel ih-tiyaçlara eş zamanlı olarak ortaya çıktığı belirlenmiştir. Düşünsel düzeyde gelişmiş millet yaratılması ilkesini benimseyen Azerbaycan aydınları, konulan hedefe eğitimli kadınlarla ulaşılabileceğini tahayyül etmişlerdir. Geleneksel ataerkil toplumda eve kapatılan kadını eğitip geliştirmenin zorluğunun da bilincinde olan bu aydınlar, hem kadın sorununun varlığını kabullenmişler hem de sorunu çözmek amacıyla kızlara özel okullar açılması için çalışmalar yürütmüşlerdir. Sözü edilen çalışmaların sonucu olarak yeni yüzyılda bilinçli ve eğitimli yeni bir kuşak ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güney Kafkasya , Azerbaycan , Milli Burjuazi , Kadınlar , Poligami

The Birth of the “Woman Question” in Azerbaijan in the 19th Century

Öz

The article examines the emergence of the “woman question” in Azerbaijan during the 19th century. After establishing the research concept and analysing the rele-vant literature, the topic is discussed in two sections. The first section examines the daily traditional lives of Caucasian Turkic women, while the second section analyses the changes and transformations of Turkic women during the Tsarist peri-od. A retrospective analysis of the litera-ture on the subject revealed that the problem emerged simultaneously with social and cultural needs. Azerbaijani intellectuals, who espoused the principle of creating an intellectually developed nation, posited that this goal could be achieved through educated women. Aware of the difficulties in educating and developing women who were confined to the home in the traditional patriarchal society, these intellectuals both acknowledged the existence of the women's problem and initiated efforts to establish special schools for girls with the aim of addressing it. As a consequence of these endeavours, a new generation of conscious and educated women emerged in the new century.

Anahtar Kelimeler

South Caucasus , Azerbaijan , National Bourgeoisie , Women , Polygamy

Kaynakça

• Heyat, Farideh. Azeri Women in Transition: Women in Soviet and post-Soviet Azerbaijan. Routledge Curzon, 2002.
• İsmayılov, Mahmud (ed.) ve Nigar Maksvell (ed.). Azerbaycan Tarixi, 5.cilt, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası, 2008.
• Kandiyoti, Deniz A. “Emancipated but Unliberated? Reflection on the Turkish Case,” Feminist Studies, no.13,1987, pp. 317–378.
• Keykurun, Naki. Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar (1905-1920). İlke Kitabevi Yayınları,1998.
• Lazzorini, Edward James. Ismail bey Gasprinskii and Muslim Modernism in Russia, 1879-1914. Doktora Tezi. University of Washington, 1973.
• Mahmudov, Yaqub (ed.). “Şerqi-Rus.” Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyası, 2.cilt, Lider, 2005, s. 374.
• Mehmetzade, Mirza Bala. Milli Azerbaycan Hareketi. Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, 1991.
• Memmedli, Qulam. Molla Nesreddin. Genclik, 1984.
• Memmedov, Sabir. “İlk Azerbaycan Qız Mektebleri.”Azerbaycan Mektebi, no. 8, 1968, ss. 49-53.
• Memmedov, Sabir. Azerbaycanın Maarifperver Qadınları. Azerneşr, 1960.
• Memmedquluzade, Celil. Dram ve Nesr Eserleri. Azerbaycan Universiteti neşriyyati, 1958.
• Mill, John Stuart. The Subjection of Women. The Electric Book Company, 2001.
• Molla Nasreddin: Polemics, Caricatures & Satire. trans. Slavs and Tatars, I.B.TAURIS, 2017.
• Mövsümova, Lale. Azerbaycan Qadını Uzaq Keçmişden İndiyedek. Ulu, 2002.
• Nemanzade, Ömer Faiq. Seçilmiş Eserleri. Şerq-Qerb, 2006.
• Nerimanov, Neriman. Hacı Zeynalabdin Tağıyevin 50 İlliyi. Elm ve tehsil, 2019.
• Recebli, Qezenfer. “Nigah.”Azerbaycan Etnografiyası, 2.cilt, Şerq-Qerb, 2007, ss. 307-315.
• Refik, Selim. “Son Devir Azeri Edebiyatı.” Bürhanettin Matbaası,1932, ss. 27-34.
• Rosenthal, Charlotte. “The Silver Age: highpoint for women?” Women and Society in Russia and the Soviet Union. Cambridge University Press, 1992, ss. 32-43.
• Rosslyn, Wendy and Alessandra Tosi. Women in Nineteenth-Century Russia: Lives and Culture. Open Book Publisher, 2012.
• Sultanova, Ayna. Schastlivıe zhenshchinı Sovetskoga Azerbaidzhana. Азернешр, 1964.
• Sarabski, Hüseynqulu. Köhne Bakı. Azerneşr, 1939.
• Sidqi, Mehemmed Tağı. Eserleri. Çaşıoğlu, 2004.
• Stites, Richard. Women’s Liberation Movement in Russia: Feminism, Nihilism, and Bolshevism 1860-1930. Princeton University Press, 1978.
• Süleymanov, Manaf. Eşitdiklerim, Oxuduqlarım, Gördüklerim. Qanun, 2012.
• Swietochowski, Tadeusz. Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge University Press, 1985.
• Şamçızade, Eli. Nalelerim, feğanlarım. Elm, 1992.
• Veliçko, Vasil Lvoviç. Kafkaz: Russkoe Dılo Mejduplemennıe Voprası. Elm, 1990.
• Vezirov, Yusif. Bir Cavanin Defteri. Xan, 2015.
• Walicki, Andrzej. A History of Russian Thought from the Enlightenment to Marxism. Clarendon Press,1980.
• Yeşilot, Okan. Hasan Melikzade Zerdabi ve Ekinci Gazetesi. Yeditepe Yayınları, 2012.
• Zakir, Qasım Bey. Seçilmiş eserleri. Avrasiya Press, 2005.
• Zenkovsky, Serge A. Pan-Turkism and Islam in Russia. Harvard University Press, 1960.
• Kaspiy, Baku 2-qo iyunya 1898 qoda, no.114.
• Kaspiy, 9-qo oktyabrya 1901 qoda, no. 219.
• DB-TDA, fon no. 571, kutu no. 34477, gömlek no. 135742, sıra no. 8, Rusyada tetkikatta bulunan Madam Camille Drevet, Paris, 20.04. 1931.
• DB-TDA, fon no. 507, kutu no. 44818, gömlek no. 216191, sıra no. 67, Hajı Zeynalabidin Taghiyev`in Azerbaycan hükumetine göndermiş olduğu şikayet dilekçesi, Bakü, 28.01.1919.