Modern Dönemde Kur’an’ın Temel Konularından Biri Olarak Kadın Hakları: Mısır ve Reşîd Rızâ Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 41 - 68, 30.06.2022

Gülnur Külünkoğlu

https://doi.org/10.21798/kadem.2022.109

Öz

Modernleşme ile İslam dünyasında kadın ile ilgili meseleler, önceki dönemlere göre daha yoğun bir vurguyla gündeme gelmiştir. Mesele, genel olarak İslam’da kadının hakları ve Müslüman kadının modern dünyadaki konumu ile irtibatlı olarak tartışılmıştır. Bu dönemde Batı’dan gelen eleştirilerde doğu insanının İslam kaynaklarının etkisinden kurtarılması gerektiği iddia edilmiştir. Modern İslam düşünürleri, problemin İslam’ın temel kaynaklarında olmadığı, İslam’ın yorumlanma biçiminde olduğu üzerinden eleştirilere cevap vermiştir. Bu dönemde Mısır, siyasi, kültürel ve eğitimle ilgili ıslah faaliyetlerinin merkezi olmasının yanı sıra kadın konusundaki ıslah fikirlerinin öncüsü olan isimler bakımından velûd bir coğrafyadır. Mısır bölgesinin önemli isimlerinden olan Muhammed Abduh ve öğrencilerinin İslam’ın kadın haklarını kısıtlamadığını Batı karşısında ispatlama çabasında önemli bir rolü olduğu görülmektedir. Reşîd Rızâ ise Abduh’un en önemli takipçisi olmakla öne çıkmaktadır. Bu bakımdan modernleşme döneminde kadın hakları meselesinin Reşîd Rızâ’nın görüşleri çerçevesinde ele alınması önem taşımaktadır. Çalışmada Rızâ’nın kadın hakları konusundaki görüşlerinin hangi bağlamda ve hangi saiklerle ortaya çıktığı sorusuna cevap aranmıştır. Bu araştırma sorusundan hareketle modern bağlamın etkisi göz önünde bulundurularak Rızâ’nın kadın hakları konusundaki fikirleri analiz edilmiştir. Bu analiz sonucunda Rızâ’nın konu hakkındaki görüşlerinin modernleşme bağlamında yaşanan gelişmelerin ve İslam’da kadın hakları konusunda Batı’dan gelen eleştirilerin etkisiyle şekillendiği görülmektedir. Bu çerçevede çalışmada Rızâ’nın kadın hakları konusundaki görüşleri ortaya konulacaktır. Çalışmanın modern İslam düşünürlerinin önemli isimlerinden olan Reşîd Rızâ’nın kadın hakları konusundaki söyleminin aydınlatılmasına katkı sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Tefsir, Mısır, Reşid Rıza, Kadın Hakları

Women’s Rights as One of the Fundamental Issues of The Qur’an in the Modern Period: An Evaluation of Egypt and Rashid Rida

Öz

With modernization, issues related to women in the Islamic world have come to the fore with a more intense emphasis than in previous periods. The issue was generally discussed in relation to the rights of women in Islam and the position of Muslim women in the modern world. In these discussions, it was claimed that the eastern people should be saved from the influence of Islamic sources in the criticisms coming from the West. Modern Islamic thinkers have responded to the criticism asserting that the problem is not in the basic sources of Islam, but in the interpretation of Islam. During this period, Egypt was the center of political, cultural and educational correctional activities, and it was a fertile geography in terms of the names who were the pioneers of the reformation of ideas relating to women. Mohammad Abdoh, one of these important names of the Egyptian region, and his students appear to have a particularly important role in the efforts to prove against the West that Islam does not restrict women’s rights. However, Rashid Rida stands out as the most important follower of Abdoh. In this respect, it is important to consider the issue of women’s rights in the period of modernization within the framework of Rashid Rida’s views. In the current study, an answer was sought to the question in which context and with what motives Rida’s views on women’s rights emerged. Based on this research question, Rida’s ideas on women’s rights were analyzed by considering the effect of the modern context. As a result of this analysis, it is seen that Rida’s views on the subject have been shaped by the developments in the context of modernization and by the influence of criticism from the West on women’s rights in Islam. Rida aims to reveal the “true” view of Islam, centered on the Qur’an, between complete westernization that would alienate women from their nature and, the interpretations that emerged 

Anahtar Kelimeler

Quran, Tafsir, Egypt, Rashid Rida, Women's Rights

Kaynakça

• Ağçoban, S. (2016). Kadın olgusunun kültürel gelişimi ve İslam’da kadının yeri üzerine tartışmalar. International Journal of Cultural and Social Studies (IntJCSS), 2(1), 14-24.
• Ahmed Cevdet Paşa. (1960). Tezâkir (C. Baysun, Yay.). Türk Tarih Kurumu.
• Azmeh, A. (2003). İslamlar ve moderniteler (E. Gen, Çev.). İletişim.
• Baş, K. M. (2018). Oryantalizm ile feminizm arasında Türkiye’deki kadın yazarların eserleri. M. S. Bilgin (Ed.) Uluslararası değişimler ve Türkiye (s. 39-53) içinde. yy.
• Bulut, Y. (2016). Oryantalizmin kısa tarihi (6. Baskı). Küre.
• Bora, A. (2008). Ortadoğu’da kadın hareketleri: Farklı yollar, farklı stratejiler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (39), 55-70.
• Büyükkara, M. (2016). Çağdaş İslâmî akımlar (10. Baskı). Klasik.
• Cole, J. R. (1981). Feminism, class, and Islam in turn of the century Egypt. International Journal of Middle East Studies, 13(4), 387-407.
• Çalışkan, İ. (2010). Modern zamanlarda tefsirin rotası: Muhammed Esed örneği. Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi, 17, 90-97.
• Fairclough, N. (2003). Analysing discourse: Textual analysis for social research. Routledge.
• Fazlurrahman. (2002). İslam ve çağdaşlık (A. Açıkgenç, M. H. Kırbaşoğlu, Çev.). Ankara Okulu.
• Fazlurrahman. (2018). İslam (M. Dağ, M. Aydın, Çev.). Ankara Okulu.
• Gökkır, N. (2012). Çağdaş tefsir’ tipolojilerinde ‘Okuyucu bağlamı’. B. A. Çetinkaya (Ed.) Dinî ve felsefî metinler: Yirmibirinci yüzyılda yeniden okuma, anlama ve algılama 2 (s. 613-622) içinde. Sultanbeyli Belediyesi Yayınları.
• Güç, A. (2008). İslamcı feminizm: Müslüman kadınların birey olma çabaları. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 649-673.
• Hatem, M. (1989). Through each other's eyes: Egyptian, Levantine-Egyptian, and European women’s images of themselves and of each other (1862–1920). Women’s Studies, 12(2), 183-198.
• Hourani, A. (1994). Çağdaş Arap düşüncesi (L. Boyacı, H. Yılmaz, Çev.). İnsan.
• İşcan, Z. (2001). Bazı İslam modernistlerine göre kadın hakları konusunda kısmi bir değerlendirme. EKEV Akademi Dergisi, 3(1), 37-63.
• Kara, İ. (1997). Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi: metinler kişiler (3. Baskı). Kitabevi.
• Kaval, M. (2016). İlahi dinlerde Kadın’ın kıymet problemi. Akademik Bakış Dergisi, (55), 306-324.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kumâri, J. (2016). en-Neseviyye ve’l kavmiyye fi’l âlemi’s-sâlis (D. Rukiyye, A. Fadıl, Çev.). Darü’l Rahbe.
• Kurzman, C. (2002). Modernist İslam (1840-1940), Oxford University Press.
• Merad, A. (1999). Islah. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 19 (s. 143-156) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mollaibrahimoğlu, S. & Çelik, İ. (2019). Abduh-Reşîd Rızâ ve Tabâtabâî’nin Tefsirlerinde kadın konusuna yaklaşımları. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (16), 346-371.
• Özdeş, T. (2010). Kur’an-bilim ilişkisinin problematik boyutu üzerine genel bir değerlendirme. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 7-27.
• Özervarlı, M. S. (2008). Reşîd Rızâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35 (s. 14-18) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Paçacı, M. (2010). Çağdaşçı “Kur'an'da kadın” yorumunun eleştirisi. B. Gökkır, N. Yılmaz, Ö. Kara, M. Abay, N. Gökkır (Ed.), Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar (s. 559-587) içinde. İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi
• Paçacı, M. (2013). Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve tefsire ne oldu? (2. Baskı). Klasik.
• Renan, E. (1946). Nutuklar ve konferanslar (Z. İshan, Çev.). Sakarya.
• Rızâ, R. (1900). el-Menâr 3. Matbaatü’l-menar.
• Rızâ, R. (1901). el-Menâr 4. Matbaatü’l-menar.
• Rızâ, R. (1905). el-Menar 8. Matbaatü’l-menar.
• Rızâ, R. (1910). Zehavizade Cemil Efendi’nin kadın meselesindeki muhacemat-ı şairanesi. Sırat-ı Müstakim [Sebilü'r-Reşad], 5(120), 261-263.
• Rızâ, R. (1947). Tefsirü’l-kur’ani’l-hakim: Tefsîrü’l-menâr 1, 5, 11 (2. Baskı). Dârü’l-Menar.
• Rızâ, R. (1985). el-Vahyü’l-Muhammedî (10. Baskı). Mektebetü’l-İslamiyye.
• Rızâ, R. (2008). İslam’da kadının hukuku: Kadınlara çağrı (M. Çelen, Çev.). Nida.
• Sadgrove, P. C. (2013). Zehâvî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 44 (s. 177-179) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sözen, E. (1999). Söylem-belirsizilik, mübadele, bilgi/güç ve refleksivite. Engin.
• Terzioğlu, H. (2016). İslâm’da kadının konumuna modern yaklaşımlar -Mûsâ Cârullah Örneği-. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(33), 91-109.
• Uyanık, M. (2016). Modern İslam düşüncesinin teşekkül devri: Modernist ve gelenekselci eğilimler merkezli bir inceleme. Muhafazakâr Düşünce, 12(47), 19-42.