Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Biyografilerin İncelenmesi: Kadın Şahsiyetler Biyografilerde Nasıl Tanıtılıyor?

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 241 - 282, 28.06.2024

Melis Akay Şahin , Mehmet Açıkalın

https://doi.org/10.21798/kadem.2024.152

Öz

Bu çalışmanın amacı Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki biyografileri incelemek ve bu biyografilerdeki kadın şahsiyetlerin nasıl tanıtıldığını analiz etmektir. Araştırmada 2021-2022 eğitim-öğretim yılında kullanılan Millî Eğitim Bakanlığı ve özel yayınlar olmak üzere 5., 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitaplarının tamamı incelenmiştir. Doküman analizi yöntemine dayalı yapılan araştırma sonucunda elde edilen bulguların bazıları şunlardır: İncelenen Sosyal Bilgiler ders kitaplarında kadın şahsiyetlere ait biyografilerin erkek şahsiyetlere ait biyografilere göre sayıca oldukça az olduğu saptanmıştır. Ayrıca bu biyografilerde yer alan kadın şahsiyetler hakkında verilen bilgilerin sınırlı olduğu ve kişiyi tanıtmak konusunda yetersiz kaldığı görülmüştür. Buna ek olarak biyografilerde kadınlara kıyasla daha çeşitli meslek ve toplumsal rollere sahip erkek figürlerine yer verildiği tespit edilmiştir. İncelenen biyografilerde erkek şahsiyetler özellikle yönetici ve bilim insanı olarak öne çıkarken, bu rollerdeki kadın şahsiyetler nadiren gösterilmektedir. Bu çalışma ile Sosyal Bilgiler ders kitaplarındaki biyografilerin daha eşitlikçi bir yaklaşımla hazırlanması ve kadın şahsiyetlere daha çok yer verilmesi konusunda farkındalığın artması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler, ders kitapları, toplumsal cinsiyet, Biyografi, Kadın ve Erkek Şahsiyetler

The Examining of Biographies in Social Studies Textbooks: How Are Women Personas Presented in Biographies?

Öz

The aim of this study is to investigate the biographies in Social Studies textbooks and to analyse how the women personas in these biographies are introduced. In the research, all 5th, 6th and 7th grade Social Studies textbooks, including the Ministry of National Education and private publications, used in the 2021-2022 academic year were examined. Some of the findings which obtained as a result of the study conducted based on document analysis method are as follows: It was determined that the biographies of women personas were considerably less in number than the biographies of men personas in the Social Studies textbooks examined. In addition, it has been observed that the information given about the women personas in these biographies is limited and insufficient to introduce the person. The data analysis also revealed that men are represented in the biographies with a variety of occupations and roles compared to women. In the analysed biographies, men personas stand out especially as administrators and scientists while women personas rarely shown in these roles. With this study, it is expected to raise awareness about the preparation of biographies in Social Studies textbooks with a more egalitarian approach and giving more space to women personas.

Anahtar Kelimeler

Social Studies, textbooks, gender, Female and Male Personas, Biography

Kaynakça

• Akay Şahin, M. (2023). Ortaokul Sosyal Bilgiler derslerinde kadın şahsiyetlerin öğretimine yönelik etkinliklerin geliştirilmesi ve uygulanması[Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Akay Şahin, M. & Açıkalın, M. (2021). Gender representation in elementary and middle school Social Studies textbooks in Turkey. Journal of International Women’s Studies, 22(1), 417-445. https://vc.bridgew.edu/jiws/vol22/iss1/25.
• Akay Şahin, M. & Açıkalın, M. (2023). Türkiye’deki ortaöğretim Tarih ve Sosyal Bilimler ders kitaplarında kadın şahsiyetler. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 6(1), 92-122.
• Aktaş, Ş. & Gündüz, O. (2009). Yazılı ve sözlü anlatım (2. Basım). Anı Yayınları. Akyol, Y. (2013). Sosyal Bilgiler öğretiminde çocuk edebiyatı ürünlerinin kullanımının öğrencilerin empatik eğilimlerine etkisi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 1-14.
• Alparslan, G. (2009). Şiir, yaşam öyküsü, öz yaşam öyküsü. N. Demir & E. Yılmaz (Ed.), Türk dili yazılı ve sözlü anlatım içinde (ss. 120-135). Nobel Yayın.
• Arıcı, A. F. & Ungan, S. (2017). Yazılı anlatım el kitabı (4. Basım). Pegem Akademi.
• Aşçı, F. (2020). Cumhuriyet’ten günümüze Sosyal Bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet kalıp yargıları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bektaş, A.E. (2019). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında kullanılan biyografilerin incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Berktay, F. (2018). Tarihin cinsiyeti (6. Basım). Metis Yayınları. Bernard Powers, J. (2001). Gender in the Social Studies curriculum. E. W. Ross (Ed.), The Social Studies curriculum: Purposes, problems, and possibilities içinde (ss. 177-197). State University of New York Press.
• Bhasin, K. (2003). Toplumsal cinsiyet “Bize yüklenen roller.” K. Ay (Çev.). KADAV Yayınları
• Biçer, H. (2019). Sosyal Bilgiler öğretiminde biyografi kullanımının öğrencinin akademik başarısına ve derse karşı tutumuna etkisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bilgin, S. (2021). Ortaokul Sosyal Bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bowen, G.A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Carneiro, G. & Parulekar, T. (2021). The Nobel Prize in chemistry: Marie Curie The lady with two Nobels. Paintindia, 71(10), 92-98.
• Ceylan, D., Gözeten, E., Çetin, Y., Oflu, A., Doğan, A., & Şahin, E. (2023). Öğretim yöntemi olarak biyografilerin Sosyal Bilgiler 4-6. sınıf ders kitaplarında kullanım durumunun değerlendirilmesi. International Social Sciences Studies Journal, 9(118), 9712-9722.
• Cinemre, O.Ö. (2021). Canan Dağdeviren kimdir? Ne yapmıştır? Kendi ağzından yaşam öyküsü. Ç.M. Bakırcı (Ed.), Evrim Ağacı Akademi: Bilim insanları ve biyografileri yazı dizisi. https://evrimagaci.org/canan-dagdeviren kimdir-ne-yapmistir-kendi-agzindan-yasam-oykusu-11079 Çalışkan, N. (2017, 10 Kasım). Ümmiye Koçak: O bir başarı hikâyesi. https://indigodergisi.com/2017/11/ummiye-kocak-kimdir/
• Çavuş, M. (2020). Muazzez İlmiye Çığ ve tarihsel ve kültürel mirasa duyarlılık (2. Basım). H. Çalışkan & T. Öntaş (Ed.), Değerlerimizle değerliyiz: Biyografilerle değerler eğitimi etkinlik kitabı içinde (ss. 227-247). Pegem Akademi.
• Çelik, E. (2014). Dünyayı değiştiren kadınlar. Tutku Yayınevi.
• Çerezci, S. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın bakanı Prof. Dr. Peyman Türkan Akyol’un siyasi hayatı. Belgi Dergisi, 2(16), 820-844.
• Çetin, M. (2012). Biyografi kitabı. Biyografi Net İletişim ve Yayıncılık.
• Demircioğlu, E. & Özalp, M.T. (2022). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında kadın bilim insanlarının temsili. Educational Academic Research, (47), 80-92.
• Demirel, E. (2010). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Doğan, M. & Er Tuna, Y. (2023). Sosyal Bilgiler öğretiminde ders kitaplarında biyografinin kullanımı. Ulusal Eğitim Dergisi, 3(5), 879-889.
• Dorr, C.H. (2011). Searching for she-roes: A study of biographies of historic women written for children. Children & Libraries, 9(2), 42-49.
• Durukan, Ü. G. & Köseoğlu, E. (2017). Fen Bilimleri ders kitaplarında yer alan bilim insanları. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Kadın Özel Sayısı, 9, 321-344.
• Emiroğlu, A. & Öztürk, H. (2023). İlk kadın Sağlık Bakanı Türkan Akyol ve Türkiye sağlık politikalarına etkisi. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, 31(2), 118-126.
• Emral, T., Şimşek, A. & Ütkür Güllühan, N. (2022). İlkokul ders kitaplarında rol modellerin cinsiyete ve faaliyet alanlarına göre dağılımı. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, (19), 355-380.
• Er, H. (2010). Sosyal Bilgiler eğitimi kapsamında ilköğretim öğrencilerinin “biyografi” kullanımına ilişkin görüşleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Er, H. & Körükcü, M. (2020). Biyografiler ile Sosyal Bilgiler öğretimi (2. Basım). H. Tokcan (Ed.), Sosyal Bilgilerde sözlü ve yazılı edebiyat incelemeleri içinde (ss. 295-319). Pegem Akademi.
• Erdem, M. (2013). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında biyografi kullanımı. B. Akbaba (Ed.), Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu Sosyal Bilgiler içinde (ss. 207-232). Pegem Akademi.
• Erdem, R. (2010). Sosyal Bilgiler öğretiminde biyografi kullanımı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fidan, S. (2019). Sosyal Bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet[Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Girişmen, G. (2024, 26 Nisan). Biyografi: İstedikten sonra, hedefler koyduktan ve vazgeçmedikten sonra her şeyi yapabilirsiniz. https://www.gizemgirismen.com/biyografi-1.
• Gözeten, S., Şimşek, Z., İrişik, S., Yaman, G., Uz, M., Gündoğan, H. K. & Özkan, H. (2024). Sosyal Bilgiler 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında biyografi kullanımının incelenmesi. Black Sea Journal of Public and Social Science, 7(1), 14-21.
• Gümüşoğlu, F. (2016). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet: 1928’den günümüze (Genişletilmiş 4. Basım). Tarihçi Kitabevi Yayınları.
• Güneş, G. (2010). Türk kadınının muhtarlık ve köy ihtiyar heyetlerine seçme seçilme hakkını kazanması ve Türkiye’nin ilk kadın muhtarı Gül Esin (Hanım). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 171-190. Hürriyet (2003, Haziran). Türk doktorun ABD’de yapay kornea başarısı. Ekonomi Haberleri. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/turk-doktorun-abdde yapay-kornea-basarisi-151026
• Işık, H. (2018). Bütünleştirici bir ders olarak Sosyal Bilgiler (14. Basımdan Çeviri). F. Zayimoğlu Öztürk & S. B. Demir (Çev. Ed.), İlkokul ve ortaokullarda Sosyal Bilgiler eğitimi içinde (ss. 394-428). Pegem Akademi. Karagözoğlu, N. (2018). Sosyal Bilgiler dersinde vatanseverlik değerinin kazandırılmasında kadın kahramanlarımızın yaşam öykülerinin kullanılması. International Journal of Field Education, 4(2), 97-110.
• Kaya, A. (2011). Biyografik eserlerin Tarih öğretimine katkısı ve ikinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e uzanan sürecin değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kaymakcı, S. & Er, H. (2013). Sosyal Bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarında biyografinin kullanımı. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(25), 198-224.
• Kaymakcı, S. & Er, H. (2014). Sosyal Bilgilerde biyografi kullanımı (4. Basım). M. Safran (Ed.), Sosyal Bilgiler öğretimi içinde (ss. 413-431). Pegem Akademi. Kılıç Ekici, Ö. (2020a, Şubat). Bilim dünyasının kadınları-I: Farklı ülkelerden bilim tarihine damga vuranlar. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, S. 627. https:// services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=G3FnauVTS2fgr6XOy0VD-ou5dergiKodu=4&cilt=53&sayi=1050&sayfa=97&yaziid=43872.
• Kılıç Ekici, Ö. (2020b, Mart). Bilim dünyasının kadınları-II; Bilimsel çalışmalarıyla öne çıkan Türk bilim kadınları. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, S. 628. https://e-dergi.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf?dergiKodu=4&cilt=53&sayi=1052&sayfa=97&yaziid=43950
• Laçin Şimşek, C. (2011). Women scientists in Science and Technology textbooks in Turkey. Journal of Baltic Science Education, 10(4), 277-284.
• Leckie, S.A. (2006). Why biographies matter in the classroom. OAH Magazine of History, 20(1), 7-10.
• Merriam, S.B. (2015). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (3. Basımdan Çeviri). S. Turan (Çev. Ed.). Nobel Akademi Yayıncılık.
• Neuman, W.L. (2014). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nitel ve nicel yaklaşımlar-I (7. Basım). S. Özge (Çev.). Yayınodası.
• Oruç, Ş., & Erdem, R. (2010). Sosyal Bilgiler öğretiminde biyografi kullanımının öğrencilerin Sosyal Bilgiler dersine ilişkin tutumlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 215-229.
• Öztürk, C., Coşkun Keskin, S. & Otluoğlu, R. (2014). Sosyal Bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller (6. Basım). Pegem Akademi.
• Öztürk, M. & Kardaş, M. N. (2018). Biyografiyi öyküleştirme yöntemi ve öğretmen adaylarının biyografiyi öyküleştirme yöntemi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Yüzüncü Yıl Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42, 35-64.
• Reinharz, S. (1992). Feminist methods in social research. Oxford University Press. Satmış, D. (2020). Türkiye tarihini değiştiren 110 kadın. Karakarga Yayınları.
• Seçgin, F. (2012). Sosyal Bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet etkinliklerinin öğrencilerin algı ve tutumlarına etkisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sönmez, K. & Dikmenli, Y. (2021). İlkokul Sosyal Bilgiler ders kitabının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 10(1), 434-458.
• Şahin, U. (2022). Sosyal Bilgiler dersinde biyografi kullanımının öğrenci görüşlerine göre değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Tarhan, M. & Kılıç, F. (2017). Sosyal Bilgiler eğitiminde biyografilerle girişimcilik becerisinin kazandırılmasına ilişkin bir inceleme. International Journal of Field Education, 3(2), 60-71.
• Tokmak, A. & Ginesar, Ö. (2023). Biyografik metinlerin Sosyal Bilgiler ders kitaplarında yeri ve biyografi yazılarının Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 434-456.
• Uyguner, M. (1994). Halide Edip Adıvar: Yaşamı, sanatı, yapıtlarından seçmeler. Bilgi Yayınevi.
• Ülgen, P. & Özlük, E. (2024). Orta Çağ’ın entelektüelliğinde iz bırakan Doğu ve Batı dünyasının ünlü bilim kadınları. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 216-229.
• Varlı, N.N. (2021). Bilimin öncüleri-9 - İlk kadın gök bilimci: Meryem Usturlabi (2. Basım). Erdem Yayınları.
• Vizyoner Genç (2022, 6 Haziran). Doç. Dr. Gözde Durmuş’tan devrim niteliğinde bir buluş. https://vizyonergenc.com/icerik/doc-dr-gozde-durmus-tan devrim-niteliginde-bir-bulus.
• Watts, E.J. (2017). Hypatia: The life and legend of an Ancient philosopher. Oxford University Press.
• Yalçın, A. & Aytaş, G. (2011). Çocuk edebiyatı (5. Basım). Akçağ Yayınları.
• Yavuz Mental (2018, 26 Ocak). Gözde Durmuş kimdir? https://yavuzmental.com/gozde-durmus-kimdir/
• Yiğittir, S. & Er, H. (2013). Sosyal Bilgilerde değer eğitiminde biyografi kullanımı. Millî Eğitim Dergisi, 43(200), 200-219.