Afetler ve Toplumsal Cinsiyet Sorunu: Kadınların Afetlerdeki Rolü ve Eşitsizlikler

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 581 - 614, 31.12.2024

Merve Tosun

Öz

Afetler, doğal ya da insan kaynaklı olaylar olarak toplumları derinden etkileyen, maddi hasara, can kaybına ve toplumsal düzenin bozulmasına neden olan felaketlerdir. Ancak bu etkiler cinsiyete göre farklılık gösterebilmekte ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini derinleştirebilmektedir. Toplumsal, ekonomik ve kültürel kırılganlıklar nedeniyle kadınlar, afet süreçlerinde daha dezavantajlı bir konumda kalmaktadır. Bu durum, afetlere hazırlık, müdahale ve iyileşme aşamalarında toplumsal cinsiyete duyarlı yaklaşımların hayata geçirilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacı, mevcut literatürden elde edilen veriler ışığında, kadınların afetlerdeki rollerini ve karşılaştıkları toplumsal eşitsizlikleri incelemektir. Çalışmada, toplumsal cinsiyet perspektifinin afet yönetimi politikalarına entegre edilmesinin önemi vurgulanmakta; bu tür politikaların, kadınların afetlerden orantısız şekilde etkilenmesini azaltabileceği ve toplumsal dayanıklılığı güçlendirebileceği savunulmaktadır. Ayrıca, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasının, afetlere hazırlık ve iyileşme süreçlerini geliştirici bir etkiye sahip olduğu belirtilmektedir. Bu bağlamda, kadınların güçlendirilmesi ve yapısal eşitsizliklerin giderilmesi, çalışmanın temel önerileri arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

afet, toplumsal cinsiyet, kadın, cinsiyet eşitsizlikleri, risk algısı

Disasters and Gender Issues: Women's Role in Disasters and Inequalities

Öz

Disasters are calamities, either natural or anthropogenic, that deeply impact societies by causing material damage, resulting in fatalities, and disrupting social order. However, these impacts vary by gender and exacerbate gender inequalities. Due to social, economic, and cultural vulnerabilities, women find themselves in a more disadvantaged position during disaster processes. This situation highlights the necessity of implementing gender-sensitive approaches throughout the phases of preparedness, intervention, and recovery from disasters. The aim of this study is to examine the roles of women in disasters and the social inequalities they encounter based on data obtained from existing literature. The study emphasizes the importance of integrating a gender perspective into disaster management policies, arguing that such policies can reduce the disproportionate impact of disasters on women and strengthen social resilience. Additionally, it is noted that achieving gender equality has a developmental effect on the processes of disaster preparedness and recovery. In this context, the study’s primary recommendations include empowering women and addressing structural inequalities.

Anahtar Kelimeler

Disaster, gender, women, gender inequalities, risk perception

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2024). 2023 yılı doğa kaynaklı olay istatistikleri. Erişim Adresi: https://www.afad.gov.tr/afetistatistikleri
• Ahmad, A. (2018). Conceptualizing disasters from a gender perspective. İçinde D. P. O’ Mathúna, V. Dranseika & B. Gordijn (Ed.), Disasters: Core concepts and ethical theories (ss. 105-117). Springer Nature. https://doi. org/10.1007/978-3-319-92722-0_8
• Yakıt Ak, E., & Aslan, E. (2024). Deprem ve kadın üreme sağlığı. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi (KASHED), 10(1), 43-51.
• Akbaş, E., & Kılınç, U. (2024). Kadın kamu görevlilerinin afete müdahale ve afetle mücadele süreçlerindeki rolüne ilişkin niteliksel bir araştırma. Ankara: Memur-Sen Konfederasyonu.
• Alam, K., & Rahman, M. H. (2014). Women in natural disasters: A case study from southern coastal region of Bangladesh. International Journal of Disaster Risk Reduction, 8, 68-82. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2014.01.003
• Amarpoor Mesrkanlou, H., Ghaemmaghami Hezaveh, S., Tahmasebi, S., Nikniaz, Z., & Nikniaz, L. (2023). The effect of an earthquake experienced during pregnancy on maternal health and birth outcomes. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 17. https://doi.org/10.1017/dmp.2022.132
• Australian Disaster Resilience Knowledge Hub. (2023). National Gender and Emergency Management (GEM) Guidelines. Retrieved from: https://knowledge.aidr.org.au/media/4821/1_gem-guidelinesdecember- 2023-1.pdf
• Avcıoğlu, C., & Toprakcı, B. (2024). Derindeki fay hattı: Toplumsal cinsiyet eşitsizliği. TSKB Kalkınma Perspektifi Mart 2024. Erişim Adresi: https://www.tskb.com.tr/uploads/file/tskb-tce-2024.pdf
• Ayeb-Karlsson, S. (2020). When the disaster strikes: Gendered (İm) mobility in Bangladesh. Climate Risk Management, 29(2). https://doi.org/10.1016/j.crm.2020.100237
• Bairagi, R. (1986). Food crisis, nutrition, and female children in rural Bangladesh. Population and Development Review, 12(2), 307-315. https://doi.org/10.2307/1973113
• Butterbaugh, L. (2005). Why did Hurricane Katrina hit women so hard? Off Our Backs, 35(9/10), 17-19. http://www.jstor.org/stable/20838463.
• Cannon, T. (1994). Vulnerability analysis and the explanation of ‘natural’ disasters. In A. Varley (Ed.), Disasters, development and environment (ss.13-30). John Wiley & Sons Ltd.
• Cannon, T. (2000). Vulnerability analysis and disasters. İçinde D. J. Parker (Ed.), Floods (ss. 45-55). Londra: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315830889.
• Chan, K. L., & Zhang, Y. (2011). Female victimization and intimate partner violence after the May 12, 2008, Sichuan earthquake. Violence Victims, 26(3), 364-376.
• Chew, L., & Ramdas, K.M. (2005). Caught in the storm: The impact of natural disasters on women. San Francisco: The Global Fund for Women. https:// www.globalfundforwomen.org/latest/article/impact-natural-disasters.
• Chowdhury, A.M.R., Bhuyia, A.U., Choudhury, A.Y., & Sen, R. (1993). The Bangladesh Cyclone of 1991: Why so many people died. Disasters, 17(4), 291-304. https://doi.org/10.1111/j.1467-7717.1993.tb00503.x
• Chowdhury, T. J., Arbon, P., Kako, M., Muller, R., Steenkamp, M., & Gebbie, K. (2022). Understanding the experiences of women in disasters: lessons for emergency management planning. Australian Journal of Emergency Management, 37(1), 72-77. https://doi.org/10.47389/37.1.72
• Cleveland, B. (2013). Mobilizing informal workers for urban resilience: Linking poverty alleviation and disaster preparedness. UCLA: Institute for Research on Labor and Employment. https://escholarship.org/uc/ item/5tf6393z.
• Dankelman, I. (2010). Gender and climate change: an introduction. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781849775274
• Davis, I., De Costa, K. P., Alam, K., Ariyabandu, M. M., Bhatt, M. R., Schneider-Sliwa R., & Balsari, S. (2005). Tsunami, gender, and recovery. South Asia Disasters, 6, 2-15.
• Demirci, K., & Avcu, T. (2021). Afet süreçlerinde kadın bireylerin yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri: İzmir ili örneği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 11(1), 86-105.
• Demirgöz Bal, M. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine genel bakış. Kashed, 1(1), 15-28.
• DFID (Department for International Development). (2004). Disaster risk reduction: a development concern. Retrieved from: https://www.droughtmanagement.info/literature/DFID_disaster_risk_reduction_2004.pdf
• Dünya Bankası. (2012). Dünya kalkınma raporu 2012: Toplumsal cinsiyet eşitliği ve kalkınma. Erişim Adresi: https://documents. w o r l d b a n k . o r g / c u r a t e d / e n / 7 5 3 0 8 1 4 6 8 3 3 8 5 0 6 0 3 2 / p d f / 646650V10WDR0B0URKISH0Overview02012.pdf
• Düzkan, A. (2016). Afet ve acil durumlarda kadın çalıştayı sonuç kitabı: 16-17 Nisan 2016. Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.
• Erman, A., De Vries Robbe, S. A., Thies, S. F., Kabir, K., & Maruo, M. (2021). Gender dimensions of disaster risk and resilience: existing evidence. World Ban.
• Eşik (Eşitlik İçin Kadın Platformu). (2023). 6 Şubat 2023-Depremleri Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Bakış Açısından Geleceğe Notlar. Erişim Adresi: https://esik.org.tr/s/2547/i/ESIK_DepremRaporu_TCE_BakisAcisindan_ GelecegeNotlar.pdf.
• Garenne, M. (1995). Sex differences in measles mortality: A world review. International Journal of Epidemiology, 23(3), 632-642. https://doi.org/10.1093/ije/23.3.632.
• Genç, Ö., & Gök, B. (2023). Depremden etkilenen kentlerde kadınların ücretliücretsiz emeği. Kadın İşçi Dayanışma Derneği.
• Habtezion, S. (2013). Gender and climate change, capacity development series, Asia and the Pacific, disaster risk reduction. United Nations Development Programme. Retrieved from: https://wrd.unwomen.org/practice/ resources/gender-and-climate-change-capacity-development-seriesasia- and-pacific-training.
• Hoffman, R., & Muttarak, R. (2017). Learn from the past, prepare for the future: Impacts of education and experience on disaster preparedness in the Philippines and Thailand. World Development, (96), 32-51. https://doi. org/10.1016/j.worlddev.2017.02.016.
• ICM (International Confederation of Midwives). (2024). The Role of Midwives in Humanitarian Crises. Retrieved from: https://internationalmidwives. org/resources/role-of-the-midwife-in-disaster emergencypreparedness/.
• Ikeda, K. (1995). Gender differences in human loss and vulnerability in natural disasters: A case study from Bangladesh. Indian Journal of Gender Studies, 2(2), 171-193. https://doi.org/10.1177/097152159500200202.
• ILO. (2022). Gender equality and women’s empowerment in the world of work in fragile, conflict and disaster settings. Retrieved from: https://www.ilo. org/media/374256/download
• KADEM (Kadın ve Demokrasi Vakfı). (2023). 6 Şubat depreminden sonra bölge kadınlarına destek olduk. Erişim Adresi: https://kadem.org.tr/6-subatdepreminden-sonra-bolge-kadinlarinin-yaninda-olduk/.
• KÖVED (Kadına Özgürlük ve Eşitlik Derneği). (2023). 6 Şubat depremi sonrasında afet bölgesinde kadınlar kadın koalisyonu raporu. Erişim Adresi: https://kadinkoalisyonu.org/wp-content/uploads/2024/02/6-Subat-Depremi- Sonrasinda-Afet-Bolgesinde-Kadinlar_Kadin-Koalisyonu-Raporu.pdf
• Krylova, Y., & Escobar Saenz, M. L. (2023). Gender-Responsive entry points to strengthen financial resilience to disasters and climate shocks: Guidance note. Erişim Adresi:https://documents.worldbank.org/en/publication/ documents-reports/documentdetail/099060123165098097/p176516081db550dd0ba1c025c075c24b2f
• Liu, S., Han, J., Xiao, D., Ma, C., & Chen, B. (2010). A report on the reproductive health of women after the massive 2008 Wenchuan earthquake, International journal of gynaecology and obstetrics, 108(2), 161-164. https://doi.org/10.1016/j.ijgo.2009.08.030.
• MacDonald, R. (2005). How women were affected by the tsunami: A perspective from Oxfam. PLoS Medicine, 2(6), 474-475. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.0020178.
• Milliyet Gazetesi. (2019). 20 yıldır umutla bekliyorlar. Erişim Adresi: https://www.milliyet.com.tr/gundem/20-yildir-umutla-bekliyorlar-6017963
• Mor Çatı. (2023). Depremden etkilenen bölgede kadına yönelik şiddetle mücadele mekânizmaları. Erişim Adresi: https://morcati.org.tr/izleme-raporlari/depremden-etkilenen-bolgede-kadina-yonelik-siddetle-mucadelemekânizmalari/.
• Neumayer, E., & Plümper, T. (2007). The gendered nature of natural disasters: The impact of Catastrophic Events on the Gender Gap in Life Expectancy, 1981–2002. Annals of the Association of American Geographers, 97(3),551-566. https://doi.org/10.1111/j.1467-8306.2007.00563.x
• Noji, E. K. (1997). The public health consequences of disasters. Oxford Üniversitesi Yayınları.
• Oxfam International. (2005). The tsunami’s impact on women. Retrieved from: https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/115038/bn-tsunami-impact-on-women-250305-en.pdf
• PAHO (Pan Amerikan Sağlık Örgütü). (2000). Principles of disaster mitigation in health facilities. Retrieved from: https://iris.paho.org/handle/10665.2/817.
• Paksoy Erbaydar N., İnal, E., & Kaya, E. (2019). Afet mevzuatının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. Paradigma Akademi.
• Sato, M., Nakamura, Y., Atogami, F., Horiguchi, R., Tamaki, R., Yoshizawa, T., et al. (2016). Immediate needs and concerns among pregnant women during and after typhoon haiyan (Yolanda). PLoS Currents, https://doi. org/10.1371/currents.dis.29e4c0c810db47d7fd8d0d1fb782892c.
• Talu, N. (2016). İklim değişikliği ve toplumsal cinsiyet politika belirleme süreçleri. Yasama Dergisi, 33, 68-87. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV). (2023). Deprem sonrasında kadın istihdam payı %32,8 geriledi. Erişim Adresi: https://www.tepav.org.tr/tr/haberler/s/10654.
• Torani, S., Majd, P. M., Maroufi, S. S., Dowlati, M., & Sheikihi, R. A. (2019). The importance of education on disasters and emergencies: A review article. Journal of Education and Health Promotion, 85(8). https://doi. org/10.4103/jehp.jehp_262_18.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023). İstatistiklerle kadın, 2023. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2023 53675#:~:text=%C4%B0nternet%20kullanan%20 k a d % C 4 % B 1 n l a r % C 4 % B 1 n % 2 0 o r a n % C 4 % B 1 % 2 0%83,erkeklerde%20%90%2C9%20oldu.
• UCLG (Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Teşkilatı). (2024). Sendai afet risk azaltma çerçevesi (2015-2030). Erişim Adresi: https://uclg-mewa.org
• Umut Beşpınar, F., & Beşpınar, Z. (2023). 6 Şubat depremlerinin ardından toplumsal cinsiyet ve kadın hakları perspektifinden bir değerlendirme.
• Ankara Barosu Dergisi, 81(Deprem Özel Sayısı-I), 467-502. UN Women (Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadınların Güçlendirilmesi Birimi). (2023). UN women brief on earthquake in Türkiye: Impacts and priorities for women and girls. Retrieved from: https://eca.unwomen.org/en/digital-library/publications/2023/03/un-women-brief-on-earthquake-in-turkiye-impacts-and-priorities-forwomen-and-girls.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO).(2008). The Global literacy challenge: a profile of youth and adult literacy at the mid-point of the United Nations Decade 2003-2012. Retrieved from: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000163170
• Yalçın, G. (2020). Doğal Afetlerin Etkilerine ve Afet Risk Yönetimine Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Bakış: Türk ve Japon Kadınlarının DuruşNoktasından Doğal Afetler. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı. .