REASON AND FAITH: AN APPROACH TO THE PROBLEM FROM THE VIEWPOINT OF KALĀM

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 2, 593 - 614, 15.07.2015

Cağfer Karadaş

https://doi.org/10.18317/kader.99623

Cited By: 2

Öz

This article addresses some questions regarding the reason which makes the human to be object of religious responsibility, in terms of its meaning, essence, place, role, value and function in human body as well as relationships between reason-sensation and reason-report in the context of kalâm. The views of three main kalâm schools about the reason and their agreement or disagreement on this issue are also pointed out. The question of the connection between reason and faith is established as a main topic of the article. Assessments of the convenient determination of the place of reason and revelation and the mutual evaluation of the two are examined. Additionally, it is pointed out that the Hanbalī sect gives rise to tajseem and tashbeeh, anthropomorphic approaches to God. Both in terms of Ahl al-Hadith and Sufis, the fact that reason is indispensable for these issues proved that mutakallimūn were right in this regard.

Anahtar Kelimeler

Reason; Faith; Islamic Theology; Mu’tazila; Maturidis; Ash’arites; Ahl al-Hadith.

AKIL VE İMAN: MESELEYE KELÂMÎ NAZAR

Öz

Makalede, dinin muhatabı akıllı insan olması hasebiyle aklın kelamî açıdan manası, mahiyeti, insan vücudundaki yeri, işlevi, değeri, akıl-duyu ve akıl-haber ilişkisi ile aklın gaybı bilmesi imkânı üzerinde duruldu. Üç temel kelam mezhebi olan Mu’tezile, Matüridiyye ve Eş’ariyye’nin akılla ilgili görüşleri, birleştikleri ve ayrıştıkları noktalara dikkat çekildi. Makalenin temel konusu olan iman ve akıl arasındaki irtibatın nasıl olduğu hususuna yer verildi. Akılla nassın yerlerinin uygun bir şekilde belirlenmesi ve ikisinin birlikte ele alınması hususuna getirilen değerlendirmeler irdelendi. Öte yandan nassa bağlılığı ile bilinen Ehl-i Hadîs mezheplerinden Hanbelî mezhebi içinde bile metinlerin zahirine aşırı vurgulun neticede tecsim ve teşbihe yol açtığına içerden tespitlere işaret edildi. İster Ehl-i Hadîs ister Sufiye olsun akıldan mutlak kopuk ve bağımsız olunamayacağı gerçeği kelam âlimlerinin bu alandaki haklılığının tespitidir.                                                                                          

Anahtar Kelimeler

Akıl; İman; Kelâm; Mu’tezile; Matüridiyye; Eş’ariyye; Ehl-i Hadis.

Kaynakça

• Alaeddin el-Üsmendî, Lübâbü’l-Kelâm, nşr. Said Özervarlı, İstanbul 1495/2005, İsam.
• Beyazîzâde Ahmed, İşârâtü’l-merâm, Kahire 1368/1949.
• Cessas, Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut 1424/2003, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I, 33; Ebü’l-Münteha, el-Külliyât.
• Cürcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, Kahire 1325/1907, el-Hac Muhammed Efendi.
• Cüveynî, el-Giyâsî –Giyâsü’l-ümem fi’ltiyâsi’z-zulem-, nşr. Abdulhalim Dîb, Kahire 1401, Matbaatü Nahda.
• Cüveynî, eş-Şâmil, nşr. Helmut Klopher, Kahire 1988-1989
• Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, Kanûnü’t-te’vîl, nşr. Muhammed Süleyman, Beyrut 1990, Daru’l-Garbi’l-İslamî
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Şerhu Hafizüddîn en-Nesefî li Kitabi’l-Müntehab, nşr. Salim Öğüt, İstanbul ts.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Def’u şubehi’t-teşbîh, nşr. Ahmed Hicazî es-Sakka, Kahire.
• Ebü’l-Hasan el-Eş’arî, Makâlâtü’l-İslamiyyîn, nşr. H. Ritter, Wiezbaden 1980.
• Ebü’l-Leys es-Semerkandî, et-Tefsîr, Beyrut 1427/2006, Daru’l-Kütübi’l- İlmiyye
• Ebü’l-Muîn en-Nesefî, et-Temhîd fî usûli’d-dîn, nşr. Abdulhay kâbîl, Kahire 1407/1987, Daru’s-Sekâfe.
• Ebü’l-Münteha, el-Külliyât, Beyrut 1412/1992, Müessesetü’r-Risâle.
• Ebü’l-Yüsr el-Bezdevî, Usulü’d-dîn, nşr. H.P. Linss, Kahire 1383/1963.
• Ebü’n-Necîb es-Suhreverdî, Âdâbü’l-mürîdin, nşr. Nuceym Muhammed Şeltut, Kahire ts., Daru’l-Vatani’l-Arabî.
• Fahreddîn er-Razî, et-Tefsîru’l-Kebîr (Mefâtîhu’l-gayb), Beyrut, Daru İhyau’t- Turasi’l-Arabî.
• Fahreddîn er-Râzî, Muhassalü’l-efkâri’l-mutekaddimîn ve’l-müteahhirîn, nşr. Tahâ Abdurrauf Sa’d, Kahire, ts., Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye.
• Gazzalî, ‚Fi’l-Akıl ve Şerefuh‛, Hâris el-Muhasibî, Şerefü’l-akıl ve mahiyyetühû, Beyrut 1406/1986, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye ile birlikte.
• Gazzalî, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, nşr. İ.A. Çubukçu-H. Atay, Ankara 1964, AÜİF. Yayınları.
• Hâris el-Muhasibî, Şerefü’l-akıl ve mahiyyetühû, Beyrut 1406/1986, Daru’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Fûrek, Mücerredü makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî, nşr. Daniel Gimaret, Beyrut 1987.
• İbn Haldun, Şifaü’s-sâil li tehzîbi’l-mesâil, nşr. Muhammed b. Tâvît et-Tancî, İstanbul 1958.
• İmam Rabbânî, el-Mektûbât, Mekke 1317İstanbul ts., Fazilet Neşriyat.
• Kadî Abdulcebbar, el-Muhtasar fî usûli’d-dîn, Muhammed Ammara, Resâilü’l-adl ve’t-tevhîd, Kahire ts., Daru’l-Hilal.
• Kadî Abdulcebbar, Şerhu’l-usûli’l-hamse, Kahire 1364/1965, Mektebetü Vehbe.
• Kurtubî, el-Cami’ li ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire 1426/2005, Daru’l-Hadîs.
• Matüridî, Te’vilâtü Ehli’s-Sunne, nşr. Fatıma Yusuf el-Haymî, Beyrut , Müessesetü’l-Risâle.
• Nâsıruddîn Ahmed, en-Necât, nşr. Seyyid Abdullah, Kahire 14021/2001.
• Nureddin es-Sabunî, el-Kifâye, nşr. Muhammed Aruçi, İstanbul 1412/2011.
• Sadüddîn et-Teftazânî, Şerhu’l-Akâid, nşr. Muhammed Adnan Derviş, yy. ts.
• Sadüddîn et-Teftazânî, Şerhu’l-Mekâsıd, Beyrut 1409/1989, Alemü’l-Kütüb.
• Sülemî, el-Mukaddime fi’t-Tasavvuf, nşr. Yusuf Zeydan, Kahire 1407/1987, Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye
• Şehristanî, Nihâyetü’l-İkdâm, Beyrut 1425/2004, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye
• Yusuf Şevki Yavuz, Kur’ân-ı Kerim’de Tefekkür ve Tartışma Metodu, Bursa 1983.
• Zemahşerî, el-Keşşaf, Kahire ts., el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye.