OSMANLI HALKLARININ MEHDÎLİK ALGISI VE MÜSLÜMAN TEBAA TARAFINDAN BU ALANDA YAZILAN ESERLER BAĞLAMINDA KURTARICI BEKLENTİSİNİN SOSYO-POLİTİK BAĞLANTILARI

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 1, 216 - 239, 03.02.2016

Mahmut Çınar

https://doi.org/10.18317/kader.73501

Cited By: 2

Öz

Altı yüzyıl gibi hükümranlık süresi, uzun bir zaman dilimine yayılan Osmanlılar dönemi, Mehdîlik literatürü alanında çok da zengin değildir. Bu durumun Mehdîlik konusunun sosyo-psikolojik ve sosyo-politik bağlantılarıyla doğrudan alâkalı olduğu düşünülmektedir. Bununla beraber, hem var olan bilgileri nakletme hem de yeniden telif etme yöntemiyle bu alanda bir kısım çalışmaların kaleme alındığında da kuşku yoktur. Özellikle Osmanlıların Duraklama Dönemi sonrası ve XX. yüzyılda dağılma sürecine girmesiyle, bu konu sâir zamanlara göre daha çok önem kazanmıştır. Bu makalemizde Osmanlılar döneminde Mehdîlik ve kurtarıcı inancı konusunda yazılan eserlerden örnekler alınacak, bunlar arasından duraklama ve dağılma dönemlerinde yazılanlarından öne çıkanlar örnek alınarak değerlendirilecektir. Çalışmamızda Osmanlı halklarından İslâm dışındaki çeşitli din ve inanç mensuplarının “kurtarıcı beklentisi” etrafındaki çabaları dışarıda tutularak, sadece Müslüman tebaanın Mehdîlik konusunda kaleme aldığı literatür bağlamında tespitler yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mehdîlik Literatürü; Kurtarıcı İnancı; Osmanlılar; Kurtuluş Teorileri; Osmanlı Tarihi; Yazma Eserler.

Kaynakça

• Aksarâyî, Kerîmüddîn, Müsâmeretü’l-Ahbâr, haz. Osman Turan, Ankara: TTK Yayını, 1944.
• Arslantürk, Zeki, Naîmâ’ya Göre XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplum Yapısı, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1997.
• Coşkun, Ali, ‚Naîmâ’nın Din ve Cemiyet Görüşü‛, yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
• Coşkun, Ali, Osmanlı da Din Sosyolojisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Çınar, Mahmut, Tarihte ve Günümüzde Mehdîlik, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
• Hadimi, Ahmed b. Abdullah, Risâle fi Meciyi'l-Mehdi, Adana İl Halk Kütüphanesi, nr. 1027, vr. 13b-174a.
• İbn Haldûn, Mukaddime, çev. Zâkir Kadiri Ugan, İstanbul: MEB Basımevi, 1986 I-III.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye haz. Ahmed Şemseddîn, Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İpşirli, Mehmet, ‚Naîmâ‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXII, 317-318.
• İzmirli İsmail Hakkı, ‚Mehdî Meselesi‛, Sebîlürreşâd Mecmûası, 33/285 (13 Şubat 1329 / 30 Rebiülevvel 1332), s. 389a-391b.
• Mısrî Efendi, er-Risâle fî’l-Mehdiyye, Süleymaniye Kütüphanesi: Tercüman Bölümü nr. 00456.
• Naîmâ, Târih, İstabul, ts., I-VI. Öztoprak, Fahrettin, ‚Balkan Türkleri ve Şeyh Bedrettin‛, http://www.academia.edu/7862652/BALKAN_TÜRKLERİ VE_ŞEYH_BEDRETTİN, (Erişim: 15 Temmuz 2015).
• Şa‘rânî, Abdülvehhâb, el-Yevâkît ve’l-cevâhir fî beyâni akâidi’l-ekâbir, Beyrut: Dâr Sâder, 2003.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, el-Mehdî ve eşrâtü’s-sââ, Beyrut: 1981.
• Şişman, Cengiz, ‚Sabatay Sevi‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXV, 334- 335.
• Takiyeddin, Mehmed Ali, Mehdî, Eskişehir: 1923.
• Winter, Michael, ‚Onaltıncı Yüzyılda Şa‘râni ve Mısır Toplumu‛, çev. Mahmut Çınar, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi *İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi+, 41/2 (2011): 275-296.
• Yaniç, Sema, ‚XIV. Asrın İlk Yarısında Anadolu’da Mehdî Bekleme Temâyülü ve Timurtaş’ın Mehdiliği Meselesi‛, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (2010): 181-195.
• Yuvalı, Abdülkadir, ‚İlhanlılar‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXII, 102- 105.
• Yuvalı, Abdülkadir, ‚Ebû Said Bahadır Han‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), X, 218-219.
• Müellifi Bilinmeyen Yazma Risâleler:
• Mehdi Hakkında Bir Risâle, Süleymaniye ktp: Hacı Mahmûd Efendi, nr. 1930/2, vr. 20-29. Âhir
• Zamanda Mehdî; Deccâl; Yecûc ve Mecûc Zuhûrı Hakkında
• Risâle, Süleymaniye ktp: Zühdü Bey, nr. 96/2, vr. 89-92.
• Risâle fi hurûci’l-mehdî, Süleymaniye ktp: Hacı Mahmûd Efendi, nr. 594-02, vr. 11-588.
• Risâletü’l-Mehdîye, Süleymaniye ktp: Şehid Ali Paşa, nr. 2893-01.
• Risâle fî nüzûli Îsâ ve hurûci’l-Mehdî, Süleymaniye ktp: Ayasofya, nr. 4795-19.