GÜNCEL ‘KADER’ TARTIŞMALARINA BİR KATKI

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 2, 408 - 442, 11.09.2016

Kılıç Aslan Mavil

https://doi.org/10.18317/kader.33651

Öz

Kader fikri geçmişten bugüne insanların zihnini sürekli meşgul edip onların merakını çeken bir konu olagelmiştir. Dinî terminolojide “Allah’ın ezelî ilmiyle meydana gelecek bütün olayları ve bu çerçevede insanın özgür fiilleri ve bunların sonuçlarını bilip kaydetmesi, yeri ve zamanı geldikçe bunları yaratması” anlamına gelen kader ve kazâ kavramları, bu yönüyle aynı zamanda “ilâhî takdir” (ön-belirleme) düşüncesini de içermektedir. Selefiyye bilginlerine göre kader terimi İslâm dininin altı temel inanç esasından birisidir. Kelâm bilginlerine göre ise bu konu Asr-ı saadetten sonra baş gösteren siyasî-itikadî tartışmaların ürünü olan problemler arasında yer alır. Klasik kelâm geleneğinde ilâhî sıfatlarla ilgili teolojik bir mesele olarak ele alınan kader probleminin, modern dönemde ise daha çok insan özgürlüğü bağlamında tartışılmaya başlandığı görülür. Bu makalede kader terimini yeniden tanımlamayı hedefleyen güncel çalışmaların problematik yönleri ele alınarak bunlara yönelik bazı eleştiriler gündeme getirilmektedir. Böylece “kaderi reddetmenin imkânı” meselesinin yanı sıra, modern dönemde yapılan kader tanımlarının özgünlüğü sorunu da tartışmaya açılmaktadır.    

Anahtar Kelimeler

Adâlet, Cebriyye, kazâ, kader, irâde

Kaynakça

• Abdülhamîd, İrfan, İslâm’da İtikadî Mezhepler ve Akâid Esasları, çev. M. Saim Yeprem, İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Abdülhamîd, İrfan, ‚Cebriyye‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, 205-8.
• Akbulut, Ahmet, ‚Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri‛, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (1992): 129-56.
• Alper, Ömer Mahir, ‚Küllî‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVI, 539-40.
• Altıntaş, Ramazan, ‚İnsanın Özgürlük Arayışı ve Kader‛, İnsan İrâdesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi (Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı), İstanbul, Aralık 12–13 2009, ed. İlyas Çelebi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014, s. 179-98.
• Atay, Hüseyin, Kur’an’da İman Esasları ve Kader Sorunu, Ankara: Atay ve Atay Yayınları, 2013.
• Ateş, Süleyman, ‚Kader‛, Kur’an Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi, 19-21 (1999): 42-53.
• Aydın, Ömer, ‚Kur’an’da Kader ve Özgürlük‛, Kur’an Mesajı İlmî Araştırmalar Dergisi, 4 (1998): 76-80.
• Aydınlı, Osman, ‚İlk Mu'tezile’nin Özgür İrade Söylemi: Amr b. Ubeyd ve Kader Anlayışı‛, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2002): 127-46.
• Bağcı, Musa, ‚Kader İnancının Siyasetle İlişkisi ve Bu İlişkinin Hadis Uydurmadaki Rolü‛, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2000): 105-31.
• Beyâzîzâde Ahmed Efendi, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’nin İtikadî Görüşleri, çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2000.
• Çelebi, İlyas, ‚Değerlendirmeler‛, İnsan İrâdesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi (Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı), İstanbul, Aralık 12–13 2009, ed. İlyas Çelebi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014, s. 325-27.
• Demirci, M. Fatih, ‚İbn Sînâ Felsefesinde Küllîler Meselesi‛, doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Doğan, Lütfi – Kutluay, Yaşar, ‚Hasan Basrî’nin Kader Hakkında Halîfe Abdülmelik b. Mervân’a Mektubu‛, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3-4 (1954): 75-84.
• ed-Dûrî, Kahtân Abdurrahmân, el-Akîdetü’l-İslâmiyye ve mezâhibuhâ, Beyrut: Kitâb-Nâşirûn, 1434/2013.
• Durusoy, Ali, ‚Hüviyyet‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XIX, 68-69.
• Düzgün, Şaban Ali, ‚Kader’i Farklı Kategoriler İçinde Okumanın İmkânı‛, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 11/2 (2013): 1-10.
• Ebû Hanîfe, ‚el-Fıkhu’l-ekber‛, Ebû Hanîfe’nin Beş Eseri, nşr. Mustafa Öz, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1992, s. 69-77.
• Erdem, H. Sabri, ‚Türk Kelâmcıları İbn Kemâl (1468-1534) ve Mustafa Sabri’de (1860-1954) Kader Problemi ve Anlambilim Açısından Bir Değerlendirme‛, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46/2 (2005): 43-54.
• el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasen, el-Lüma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bidaʻ, nşr. Abdülazîz İzzeddin es-Seyrevân, Beyrut: Dârü Lübnân, 1987. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn, nşr. Hellmut Ritter, y.y., 1980.
• Fahreddin er-Râzî, Esâsü’t-takdîs fî ilmi’l-kelâm, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sakkâ, Kahire: Mektebetü’l-külliyâti’l-Ezheriyye, 1406/1986.
• Gölcük, Şerafeddin, ‚İnsan ve Kaderi‛, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (1986): 13-50.
• Güler, İlhami, Allah’ın Ahlakîliği Sorunu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
• Güler, İlhami, ‚Kader değil, Sünnetullah‛, İnsan İrâdesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi (Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı), İstanbul, Aralık 12–13 2009, ed. İlyas Çelebi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014, s. 321- 25.
• Gürler, Kadir, ‚Kader Üzerine Bir Deneme: ‘İnsanın Kaderi’ İsimli Kitap Çerçevesinde Bir Değerlendirme‛, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10 (2013): 98-114.
• Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-hamse: Mu‘tezile’nin Beş İlkesi, nşr. ve çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kara, Cahid, İslâm Toplumunda Mecûsîler: Abbâsîler Dönemi, Bolu: Boy Yayınları, 2015.
• Karadeniz, Osman, ‚Kader Konusunda Bazı Yanlış Anlamalar‛, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (1992): 191-241.
• Karadeniz, Osman, ‚Kur’an ve Sünnet Bağlamında Kader Mes’elesi‛, İnsan İrâdesi ve Kudret-i İlâhiyye Bağlamında Kader Mes’elesi (Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı), İstanbul, Aralık 12–13 2009, ed. İlyas Çelebi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014, s. 145-71.
• Karahan, Fatma Bayraktar, ‚Bir Kelâm Problemi Olarak Dua-Kader İlişkisi‛, İslâmî İlimler Dergisi, 4/1-2 (2009): 275-94.
• Karadaş, Cağfer, Kadere İman, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Karadaş, Cağfer, Zaman ve Mekan İçinde İnsan ve Kaderi, Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, ‚Kur’an Açısından Fatalizm: İnkârcıların Bir Tutumu Olarak Kadercilik‛, Hikmet Yurdu, 1/1 (2008): 87-107.
• Kazanç, Fethi Kerim, ‚İslâm Kelâmında İnsan Fiilleri Bağlamında Kader Anlayışı‛, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7/4 (2007): 125-212.
• Kılavuz, Ahmet Saim, Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Koçyiğit, Talat, Kelâmcılarla Hadisciler Arasındaki Münakaşalar, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1984.
• Macit, Nadim, ‚Çağdaş Müslüman Düşünüşünde ‘İlerleme’ ve Kader‛, Ekev Akademi Dergisi, 1/1 (1997): 1-30.
• Madelung, Wilferd, ‚Eş‘arî Öncesi Kelâma Şiî ve Hâricî Katkı‛, çev. Süleyman Akkuş, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (2007): 161-84.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd, nşr. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi, Beyrut: Dâru Sâdır, 1428/2007.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, nşr. Ahmet Vanlıoğlu v.dğr., İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010, I-XVII.
• Mavil, Kılıç Aslan, ‚Klasik Dönem Mâtürîdiyye Kelâmında Te’vîl Anlayışı‛, doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, nşr. Hüseyin Atay – Şaban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003, I- II.
• Özdemir, Metin, İslâm Düşüncesinde Kötülük Problemi, İstanbul: Furkan Yayınları, 2001.
• Özdinç, Rıdvan, ‚Allah’ın Kaderine Kaçmak: Veba ve Kolera Etrafında Tedbir Düşüncesi‛, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 12/1 (2014): 295-318.
• Öztürk, Resul, ‚İslam Düşüncesinde Kaderci Anlayışın Sosyal ve Kültürel Temelleri‛, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 9/1 (2011): 127-55.
• Öztürk, Yener, ‚Kader’le Alakalı Yeni Yorumlara Eleştirel Bir Bakış‛, Ekev Akademi Dergisi, 7/14 (2003): 125-43.
• Sinanoğlu, Abdülhamit, ‚İslâm Düşüncesinin İlk Özgürlükçü Hareketi Mu‘tezile’nin ‘Kader’ Anlayışı‛, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (2006): 69-92.
• Şahin, Hanifi, ‚İlk Dönem Kader Tartışmalarında Siyasetin Rolü‛, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36 (2011): 47-70.
• Şehristânî, el-Milel ve’n-nihal, nşr. Ahmed Fehmi Muhammed, Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Taftazânî, Ebu’l-Vefa, Ana Konularıyla Kelâm, çev. Şerafeddin Gölcük, Konya: Kitap Dünyası, 2000.
• et-Tahâvî, Ebû Ca‘fer, el-Akîdetü’t-Tahâviyye, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1995.
• Topaloğlu, Bekir v.dğr., İslâm’da İnanç Esasları, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2004.
• Yaltkaya, M. Şerefeddin, ‚Kaderiye yahut Mu‘tezile‛, Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 4/15 (1930): 1-21.
• Yavuz, Yusuf Şevki, ‚Kader‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIV, 58-63.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Alfabetik İslâm Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu, nşr. Ayhan Yalçın, İstanbul: Eser Neşriyat, 1997, I-V.
• Yeprem, M. Saim, ‚İrâde Kader ve Mes’ûliyet İlişkisi‛, Kur’ân-ı Kerîm’de Mes’ûliyet, nşr. Bedreddin Çetiner, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Yurdagür, Metin, ‚Kur’an’da Kader ve İmâm Mâturîdî’nin Te’vîlâtü’l- Kur’ân’ında Kader ile İlgili Bazı Âyet-i Kerîmelerin Yorumu‛, Ebû Mansûr Semerkandî – Mâturîdî Kongresi, Kayseri, Mart 14 1986, ed. Ahmet Hulusi Köker, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1986, s. 135-63.