KELÂM’DA MUHALİN ANLAMI ve DEĞERİYLE İLGİLİ YAKLAŞIMLARA GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 2, 460 - 479, 10.09.2016

Ahmet Çelik

https://doi.org/10.18317/kader.96320

Öz

Kelâmda “imkânsız” olarak bir alan bulunmaktadır. Genellikle “muhal” ismiyle bilinen bu alanla alakalı olarak bir takım hükümler ortaya konmakta ve bilgi-varlık sahası bu hükümlere göre şekillenmektedir. Bu çalışmada kelâmdaki muhal alanın kaynağı ortaya konarak kullanım alanına işaret edilecektir. Bu konuda benzer çalışmalardan farklı olarak vacip-mümkün ve muhal ayrımı ana eksen olmayacak; bunlardan sadece muhal işlenecektir. Bu noktada muhal, epistemoloji ve ontoloji açısından çift yönlü bir anlam taşımaktadır. Mütekellimler, özellikle selb açısından, dilsel ve mantıksal olarak muhali oldukça aktif şekilde kullanmışlardır. Bu da muhali vaciple mümkün arasında ara bir kavram olarak ortaya çıkarmıştır. Bunun asıl anlamı, muhalin mütekellimlerin varlık anlayışlarını söz olarak ifadelerinde onlara savunmacı bir alan oluşturmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Muhal, İmkan; İmkansız; Mantık; Söz

Kaynakça

• el-Askerî, Ebû Hilal Hasen b. Abdillah, Mu’cemu’l-Furûku’l-Lüğaviyye, thk.Beytullah Beyât, Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib, Kitabu’t-Temhîd, , nşr.Richard J. McCarty, Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkıyye, 1957.
• el-Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib, el-İnsâf, nşr.Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire:el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1382/1963.
• Baktır, Mehmet, ‚Câhız’ın Varlık ve Tabiat Anlayışı‛, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/2 (2006): 237-256.
• Bingöl, Abdülkuddûs, Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı, İstanbul: MEB. Yay., 1993.
• Bozkurt, Mustafa, ‚Fahreddin Râzî’nin Varlık Anlayışı‛, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/2 (2009):109-121.
• Câhiz, Ebû Osman Amr, Kitâbu’l-Hayavân, thk.Abdüsselâm Muhammed Harun, Mısır: 1965.
• el-Cürcanî, Seyyid Şerîf, Ali b. Muhammed, Mu’cemu’t-Ta’rîfât, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fazîle, t.y.
• el-Cürcanî, Seyyid Şerîf, Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevâkıf-Mevâkıf Şerhi, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Çapak, İbrahim, ‚İlk Dönem İslâm Mantıkçılarının Modaliteye Yaklaşımı‛, Felsefe Dünyası, 39/1 (2004): 145-158.
• Çubukçu, İbrahim Agâh, İslâm Felsefesinde Allah’ın Varlığının Delilleri, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1978.
• el-Ebherî, Esîrüddin, Muğni’t-Tüllâb, thk. Ramazan el-Bûtî, Dimeşk: Daru’l- Fikr, 1428/2007.
• Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara: Elis Yay., 2005.
• Farabi, el-Medinetü’l-Fâzıla, çev. Nazif Danışman, Ankara: Meb Yay., 2001.
• Ferre, Frederick, Din Dilinin Anlamı Modern Mantık ve İman, çev. Zeki Özcan, İstanbul: Alfa Yay., 1999.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd (İtikadda Orta Yol), çev.Osman Demir, İstanbul:Klasik Yay., 2012. el-Gazâlî, Ebû Hâmid, Tehâfütü’l-Felâsife (Filozofların Tutarsızlığı), çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik Yay., 2012. el-Gazâlî, Ebû Hâmid, Mi’yâru’l-İlm İlmin Ölçütü, çev. Ali Durusoy, Hasan Hacak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükrim, Lisânü’l-Arab, h-v-l mad., Beyrut: Dâru Sâdır,t.y.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik, çev.Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yay., 2004.
• el-İsfahânî, Ebu Nuaym, Delâilü’n-Nübüvve, Beyrut:1999.
• İzmirli İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, Ankara: Umran Yay., 1981.
• el-Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, thk. Abdülkerim Osman, Kahire: Mektebetü’l-Üsra, 2009.
• el-Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed, el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, thk.Mahmud Muhammed Kâsım, Kahire:1963.
• el-Karafî, Şihâbuddîn, Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl fî İhtisâri’l-Mahsûl, Beyrut: Dâru’l-Fiker, 1424/2004.
• Kaya, M. Cüneyt, Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sinâ’ya İmkânın Tarihi, İstanbul: Klasik Yay., 2008.
• Kaya,Veysel, İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi, Ankara: Otto Yay., 2015.
• Kaya, Veysel, ‚Fahreddin er-Râzî’nin Varlık Görüşü‛, İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, İstanbul: İsam, 2013.
• Kestelî, Muslihuddin Mustafa b. Muhammed, Haşiyetü’l-Kestelî alâ Şerhi’l- Akâid, İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2011.
• Mahmud, Yusuf, el-Mantıku’s-Sûrî et-Tasavvurât et-Tasdîkât, Doha: Dâru’l- Hikme, 1414/1994.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansur, Kitabü’t-Tevhîd Tercümesi, çev.Bekir Topaloğlu, İstanbul: İsam, 2005.
• Mustafa Sabri Efendi, Mevkıfü’l-Akl ve’l-İlm ve’l-Âlem min Rabbi’l-Âlemîn ve İbâduhü’l-Mürselîn, Beyrut: İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, 1401-1981.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, Ankara: DİB Yay., 2004.
• Orhan Aktepe, Ebu Nuaym el-İsfahanî’nin Nübüvvet Anlayışı, Erzincan: Doğu Yay., 2012.
• Öner, Necati, ‚Klasik Mantıkta Modalite‛, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XV (1967): 69-85.
• Özdemir, Metin, Allah’ın Bilgisinin Ezelîliği ve İnsan Hürriyeti, İstanbul: İz Yay., 2003.
• er-Râzî, Fahreddin, Kelâm’a Giriş El-Muhassal, çev. Hüseyin Atay, Ankara: Kültür Bak. Yay., 2002.
• es-Sâbûnî, Nureddin, Mâtürîdiyye Akâidi, trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: DİB Yay., 2000.
• es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, el-Akîdetü’l-Vüstâ ve Şerhuhâ, thk. Seyyidd Yûsuf Ahmed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Sunar, Cavit, Varlık Hakkında Ana Düşünceler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1977.
• et-Teftâzânî, Sadüddin, Metnü Tehzibi’l-Mantık ve’l-Kelâm, Mısır: Matbaatü’s- Saâde, 1330/1912.
• et-Teftâzânî, Sadüddin, Şerhu’l-Makâsıd, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1419-1998.
• Toktaş, Fatih, İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul: Klasik Yay., 2004.
• Topaloğlu, Bekir ve Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İsam, 2010.
• Turan Koç, Din Dili, Rey Yay., Kayseri 1995.
• Wolfson, H.Austryn, Kelâm Felsefeleri, çev.Kasım Turhan, İstanbul: Kitabevi Yay., 2001.
• Yavuz, Salih Sabri, İslâm Düşüncesinde Nübüvvet, İstanbul: İnsan Yay., t.y.
• Yazıcı, Muhammed, Gazâlî Sonrası Ehl-i Sünnet Kelâmında Varlık Anlayışı, Erzurum: Salkımsöğüt Yay., 2010.
• Yeşilyurt, Temel, Söz’ün Anlamı, Ankara: İlâhiyât Yay., 2007.
• Yıldırım, Ömer Ali, ‚Mâdum ve Mümkün: Mu’tezile’nin ‚Madum‛ ve İbn Sînâ’nın Mümkün Kavramı Üzerine Değerlendirmeler‛, İslâm Araştırmaları Dergisi, 30(2013): 81-107.