İSLÂM İLİM TARİHİ İÇİNDE KELAM DİSİPLİNİNİN OLUŞUM VE GELİŞİM MERHALELERİ

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 2, 480 - 508, 10.09.2016

Muzaffer Barlak

https://doi.org/10.18317/kader.88777

Cited By: 4

Öz

İslâm ilim geleneği, doğa bilimleri, insan bilimleri, sosyal bilimler ve din bilimleri şeklinde sınıflandırılan bütün bilim alanlarından meydana gelen bir süreç olarak tanımlanabilir. Bu süreç içinde genelde din bilimleri, özelde ise kelam ilmi İslâm bilim anlayışına karakterini kazandıran ve yön veren asıl disiplin konumundadır. Bu açıdan bakıldığında Kelam disiplininin oluşum ve gelişim merhaleleri ile İslâm ilim tarihi evreleri arasında güçlü bir bağ bulunduğu söylenebilir. Buna göre kelam ilminin geçirdiği merhaleleri gereğince kavrayabilmek için, bu sürecin İslâm ilim tarihi serüveni içinde ele alınması isabetli olacaktır. Bu kapsamda bu çalışmanın özü, bir yandan İslâm ilim tarihi hakkında tespitler ve dönemsel değerlendirmeler yapmak, bir yandan da kelam ilminin bu sürece nasıl etkide bulunduğunu ve bu süreçten ne şekilde etkilendiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

bilim, eğitim-öğretim; ilim tarihi; İslâm; kelam

Kaynakça

• Âlûsî, Ebû’l-Meâlî Cemaleddin Mahmûd Şükrî b. Abdullah b. Mahmûd, Bulûğü’l-Ereb fî Maʽrifeti Ahvâli’l-Arab, tsh. Muhammed Behcet el-Eseri, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Ateş, Süleyman, ‚Kader‛, Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi, II, 19,20,21 (1999): 42-53.
• Bağçeci, Muhiddin, ‚Ebû Hâmid Muhammed el-Gazzâlî‛, Gazâlî’nin Kelâm İlmine Verdiği Önem ve Kelam Metodu, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1988, 55-85.
• el-Bağdadi, Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• el-Bağdâdî, Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed, Usûlü’d-Dîn, Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Belâzurî, Fütûhu’l-Büldan, thk. Rıdvan Muhammed Rıdvan, Beyrut: Dârü'l- Kütübi'l-İlmiyye, 1978.
• Bündârî, Ebû İbrahim Kıvâmüddîn Feth b. Ali b. Muhammed, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, çev. Kıvameddin Burslan. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1943.
• Cahız, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani el-Leysi, el- Beyân ve't- Tebyin, thk. Hasan es-Sundubi, Kahire: Matbaatü’l-İstikame, 1366/1947.
• Clement, I. Huart, A History of Arabic Literature, Beyrut: Khayats Oriental Reprint, 1966.
• Çelik, Ali, ‚Asr-ı Saadette Halk İnançları‛ Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslâm, ed. Vecdi Akyüz, İstanbul: Beyan Yayınları, 1994, IV, 19-102.
• Çelebi, Ahmed, İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
• Çetin, Nihad M., ‚Arap‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), III, 272-324.
• Demircan, Adnan, Hâricîler’in Siyâsî Faaliyetleri, İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Demirci, Mustafa, Beytü’l-Hikme, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Demirci, Osman, ‚Medrese Geleneğinde Akâid ve Kelâm İlmi‛, Kelam Araştırmaları Dergisi, 11:1 (2013): 253-270.
• Düzgün, Şaban Ali, ‚Bilimler Hiyerarşisinde İslâm Bilimlerinin Yeri‛, Kelâm Öğretimi Sempozyumu, Kızılcahamam, Haziran 20-22 2008 içinde, ed. Komisyon, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, s. 7-28.
• Emin, Ahmed, Fecru’l-İslâm, çev. Ahmet Serdaroğlu, Ankara: Kılıç Yayınları, 1976.
• el-Eşʽarî, Ebû’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Fayda, Mustafa, ‚Ensâb‛, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XI, 249-251.
• Fazlur Rahman, İslâm, çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın, Ankara: Selçuk Yayınları, 1993.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Mustasfa, Mısır: yy., h. 1322.
• Gilbert, Joan E., ‚Ortaçağ’da Şam’da İslâmi İlimlerin Kurumsallaşması ve İlmin Meslek Haline Gelişi‛, MÜİFD, çev. Harun Yılmaz, 37/2 (2009): 171-193.
• Gözütok, Şakir, İlk Dönem İslâm Eğitim Tarihi, Ankara: Fecr Yayınları, 2002.
• Günaltay, Şemseddin, İslâm Öncesi Araplar Ve Dinleri, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, Ankara: İmaj Basımevi, 2003.
• Hitti, Philip K., İslâm Tarihi: Siyasi ve Kültürel, çev. Salih Tuğ, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Izutsu, Toshihiko, İslâm Düşüncesinde İman Kavramı, çev. Selahaddin Ayaz, İstanbul: Pınar Yayınları, 1984.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• İbn Haldun, Mukaddime, çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• İbn Hallikan, Ebû’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l- Aʽyan ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1948.
• İbn Hişam, Es-Siretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa Es-Saka v.dğr., Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1936.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Uyûnu’l-Ahbâr, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1925.
• İbn Saʽd, Muhammed b. Menî el-Hâşimî el Basrî, ‚Rasûlülah’ın (sav) Gazve ve Seriyyeleri‛, Kitâbu Tabakâti’l-Kebîr, çev. Adnan Demircan - Mahmut Polat, İstanbul: Siyer Yayınları, 2014, II.
• İbnü’l-Murtazâ, Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ b. Murtazâ Tabakâtü’l- Muʽtezile-Die Klassen der Muʽtaziliten, thk. Susanna Diwald, Beyrut: el- Matbaatü’l-Katolikiyye, 1961.
• Kazanç, Fethi Kerim, ‚Klasik Kelâmî Tartışmaların Doğuşu ve Gelişimine Etki Eden Faktörler‛, OMUİFD, 24-25, (2007): 177-226.
• Kazanç, Fethi Kerim, ‚Selefiyye’nin Nass ve Metot Ekseninde Din Anlayışı ve Sonuçları‛, Kelam Araştırmaları Dergisi, 8:1 (2010): 93-121.
• Kazıcı, Ziya, İslâm Müesseseleri Tarihi, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991.
• MacDonald, B. D., ‚Cin‛, MEB İslâm Ansiklopedisi (İA), III, 590-91.
• el-Malatî, Ebû’l-Huseyn Muhammed b. Abdirrahman, et-Tenbîh ve’r-Redd alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bidaʽ, Beyrut: Mektebetü’l-Mearif, 1968.
• Maʽruf, Naci, Ulemâü’n-Nizâmiyyât ve Medârisü’l-Meşriki’l-İslâmî, Bağdat: Matbaatü'l-İrşad, 1393/1973.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbüt-Tevhîd Tercümesi, çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: İsam Yayınları, 2005.
• Mert, Muhit, ‚Kelam İlminin Zemmi Üzerine Bir Araştırma‛, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XIV-I, (2001): 194-206
• Parladır, Selahattin, ‚Asr-ı Saadette Eğitim‛, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslâm, ed. Vecdi Akyüz, İstanbul: Beyan Yayınları, 1994, III, 185-208.
• er-Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin, Tefsir-i Kebîr - Mefâtihu'l-Gayb, çev. Suad Yıldırım v.dğr., Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
• Rosenthal, Franz, Menâhicü’l-Müslimîn fi’l-Bahsi’l-İlmî, Arapça çev. Enis Feriha, Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1964.
• Sallâbî, Ali Muhammed, I. Halife Hz. Ebubekir (ra) Hayatı, Şahsiyeti ve Dönemi, çev. Şerafettin Şenaslan - Faruk Aktaş, İstanbul: Ravza Yayınları, 2009.
• Sarıçam, İbrahim, Hz. Peygamber ve Evrensel Mesajı, Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Sarıçam, İbrahim - Erşahin, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006. eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed, Milel ve Nihal-Dinler, Mezhepler ve Sistemler Tarihi, çev. Mustafa Öz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
• Şeşen, Ramazan, ‚Eyyubiler‛ TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XII, 20-33.
• Şeşen, Ramazan, Salahaddin Eyyubi ve Devlet, İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
• Talas, M. Asad, Nizamiye Medresesi, çev. Sadık Cihan, Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
• et-Teftâzâni, Mesud b. Ömer b. eş-Şehr biSaʽdüddîn Şerhu’l- Makâsıd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, h. 1322.
• Türcan, Galip, ‚Kelâmın Meşrûiyeti Sorunu‛, Marife - Ehl-i Sünnet Özel Sayısı, 5-3, (2005): 175-193.
• Yıldız, Hakkı Dursun, v.dğr., Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
• Zeydan, Abdullah b. Ali, es-Sicilü’l-ilmî li’n-Nedveti’l-Endelüs Kurûnu mine’t- Takellebat ve’l-ataat: el-Hadare ve’l-İmare ve’l-Fünun, Riyad: Mektebetü’l- Melik Abdülazîz el-Amme, 1417/1996.