EŞ‘ARÎ’NİN İKİ KİTABI EL-LÜMA‘ VE EL-İBÂNE’NİN TE’LÎF ZAMANI PROBLEMİ

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 2, 583 - 609, 10.09.2016

Hikmet Yağlı Mavil

https://doi.org/10.18317/kader.75151

Öz

Bu makale, Eş‘arî’nin akîde sahasında kaleme aldığı en meşhur iki kitabı olan el-Lüma‘ ve el-İbâne’nin, onun hayatının hangi döneminde yazıldığı meselesini araştırmayı hedeflemektedir. Çalışma, muârızlar karşısında akîdeyi savunmak suretiyle İslâmî bir düşüncenin ortaya konmasına katkı sağlayan kelâm bilginleri arasında sayılan Eş‘arî’nin hayatı hakkında özet bir bilgi içermektedir. Bu araştırma, el-Lüma‘ ve el-İbâne’nin önemini ve Eş‘arî’nin bu iki eserde takip ettiği yöntemi açıklamaktadır. Nitekim bu eserler pek çok akâid konusunu ve bu konuların ispatında kullanılan istidlâl metotlarını ihtivâ etmektedir. Makale, bu iki kitaptan hangisinin önce yazıldığı hakkında ortaya çıkan iki farklı görüşün tartışılması ve bunun Eş‘arî’nin düşüncesi üzerindeki etkisi meselesi üzerine yoğunlaşmaktadır. Araştırmacının konunun incelenmesinden sonra ulaştığı sonuçlardan en önemlisi şudur: Bu iki kitap Eş‘arî’nin en son te’lîf ettiği eserlerden değildir ve Eş‘arî el-İbâne’yi el-Lüma‘dan önce kaleme almıştır.

Anahtar Kelimeler

Eş'arî, Lüma'; İbane; telif zamanı

Kaynakça

• Ebû Zehra, Muhammed, el-Mezâhibu’l-İslâmiyye, Mısır: Mektebetü’l-adâbi ve matbaatihâ, ts. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, el-İbâne an usûli’d-diyâne, nşr. Fevkıyye Hüseyin, Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1397/1977, I-II. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, el-İbâne an usûli’d-diyâne, nşr. Hammâd el-Ensârî v.dğr., y.y., Daru’d-dâveti’s-Selefiyye, 1413/1992. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, el-Lüma‘ fi’r-red alâ ehli’-zeyğ ve’l-bida‘, nşr. Hammûde
• Zeki Gurâbe, Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-turâs, 1975. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn, nşr. Naîm
• Zerzûr, Beyrut: Mektebetü’l-asriyye, 1426/2005, I-II. el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, Risâle ilâ Ehli’s-Seğr, nşr. Abdullah el-Cündî, Medine
• Beyrut: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem - Müessesetü ulûmi’l-Kur’an, /1988.
• Gurâbe, Hammûde, Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî, Kâhire: Matbûâtü mecmeu’l- buhûsi’l-İslâmiyye, 1973.
• İbn Asâkir,Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah, Tebyînu kezibi'l-müfterî fîmâ nusibe ile’l-İmâm Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî, nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî, Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-turâs, /1999.
• İbn Derbâs, Ebü'l-Kâsım Abdülmelik b. İsa, Risâle fi’z-zeb an Ebi’l-Hasan el- Eş‘arî, nşr. Ali el-Fakîhî, y.y., 1404/1984.
• İbn Haldûn, Mukaddimetü İbn Haldûn, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l- Arabî, ts. İbn Hallikân,Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l- a‘yân ve enbâu ebnâi’z-zaman, nşr. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru Sâdır, /1977, I-VIII.
• İbn Hazm,Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî, el-Fasl fi’l- milel ve’l-ehvâî ve’n-nihâl, nşr. Muhammed İbrâhim Nasr - Abdurrahman Amîra, Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1405/1985, II.
• İbn Hazm,Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî,Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî, İlmü’l-kelâm alâ mezhebi Ehl-i sünne ve’l-cemâa, nşr. Ahmed Hicâzî es-Sakâ, Kâhire: Mektebü’s- sekâfî, 1998.
• İbn Kesîr,Ebü'l-Fida İmâdüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, nşr. Abdurrahman el-Lâdkî - Muhammed Beydûn, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1417/1997, XI. İbn Kesîr,
• Ebü'l-Fida İmâdüddin İsmail b. Ömer, Tabakâtu’ş-Şâfiîyye, nşr. Abdulhafîz Mansûr, Beyrut: Dâru’l-medâri’l-İslâmî, 2004, I. İbn Tağriberdî,
• Ebü'l-Mehâsin Cemâleddin Yusuf b. Tagriberdi, en- Nücûmu’z-zâhira fî mülûku Mısr ve’l-Kâhire, Kahire: Daru’l-Kütüb, ts., III. İbn Teymiyye, Mecmuû Abdurrahman el-Asımî, Riyad: Metâbiu’r-Riyâd, 1381, V-VI. Ahmed b. Teymiyye, nşr. İbn Teymiyye,
• Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, et- Tedmüriyye, nşr. Muhammed es-Se’vî, y.y., 1405/1985. İbnü’l-İmâd, Ebü'l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed,
• Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, nşr. Mustafa Atâ, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998, II-III. el-Kürdî, Râcih, Alâkatu sıfâtillâhi Teâlâ bizâtihî, Ammân: Dâru’l- Adevî, 1400/1980. el-Mûsılî, Ebû Bekir, Şu‘betü’l-akîde beyne Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî ve’l-müntesibîne ileyhi fi’l-akîde, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1410/1990. es-Sekûnî, Ömer, Uyûnü’l-münâzarât, nşr. Sa‘d Gurâb, Tunus: Menşûrâti’l- câmiati’t-Tûnisiyye, 1976. es-Sem‘ânî, Ebû Sa'd Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur el-Mervezi, el
• Ensâb, nşr. Abdullah el-Barûdî, Beyrut: Dâru’l-cinân, 1408/1988.
• Subhî, Ahmed Mahmud, Fî ilmi’l-kelâm: Eşâira, Beyrut: Dâru’n-nehdati’l- arabiyye, 1985, II. es-Sübkî, Abdülvehhâb b. Ali,
• Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, nşr. Muhammed et-Tancî - Abdülfettâh el-Hulv, Kahire: Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1384/1965, III. es-Süyûtî, Celâleddin, Târîhu’l-hulefâ, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, /2005. ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ, İthâfu’s-sâdeti’l-müttakîn bi şerhi ihyâi ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-fikr, ts., II. ez-Zehebî, Şemseddîn, Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ, nşr. Şuayb el-Arnaut,
• Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1401-1405/1981-1985, I-XXIII.
• Ziriklî, Hayreddîn, el-A‘lâm, Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2005, III.