EBUSSUÛD EFENDİ’NİN KELÂMÎ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 1, 191 - 218, 15.01.2017

Özden Kanter

Öz

Osmanlı döneminin yükseliş devrinde yaşayan ve
şeyhülislamlık görevinde bulunan Ebussuûd’un tefsiri ve fetvaları hakkında bazı
araştırmalar olsa da, kelam alanındaki görüşlerini inceleyen araştırmalar mevut
değildir. Kelam alanında sistematik bir eser telif etmese de, eserlerinde kelam
konularını incelemektedir. Tarihte fetvaları ile şöhret bulmuştur. Bazı
fetvaları da, inançlarla ilgilidir. Belirli bir inanç temelinde oluşturduğu
fetvaları, genel olarak bir parçası olduğu siyasal yapının benimsemiş olduğu
mezhebin inançlarını ve siyasal otoritenin isteklerini yansıtmaktadır. Bu
çalışmada tahlil, karşılaştırma ve eleştiri yöntemlerini kullandım. Onun kelam
alanındaki görüşlerinin incelenmesi, döneminin siyasal otoritesinin yönetim
anlayışı hakkında bazı ilkelere atıfta bulunabilir ve kabullenilmiş bir inancın
Kur’an yorumuna etkisi konusunda örnek oluşturabilir. 

Anahtar Kelimeler

Ebussuûd Efendi, Kelam İlmi, inanç, Kızılbaşlık, Ehl-i Sünnet.

Kaynakça

• Abdulcebbâr b. Ahmed, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, thk. Abdulkerîm Osmân, Kahire: Mektebet’u Vehbe, 1996.
• Akgündüz Ahmet, “Ebüsuûd Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Âlûsî, Şehâbuddîn Mahmûd b. Abdullah el-Hüseynî, Rûhu-l Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve Sebu’l-Mesânî, thk. Ali Abdulbârî Atiyye, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-Ilmiyye, 1415.
• Aydemir, Abdullah, Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1993.
• Baysun, Cavid M., “Ebussu’ud Efendi”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1977, s. IV, 92-99.
• Beydâvî, Nâsıruddîn, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, thk. Muhammed Abdurrahmân Maraşlî, Beyrut: Dâr’u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1418.
• Birışık, Abdülhamit, “Tefsir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011.
• Ednevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu’l-Müfssirîn, thk. Süleymân b. Sâlih el-Hızzî, Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hıkme, 1997.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhulislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1972.
• Düzenli, Pehlul, “Şeyhülislam Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt:3, Sayı: 5, 2005.
• Ebussuûd, İmâdî, İrşâdu’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm, Beyrut: Dâr’u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, trs.
• Ebussuûd, İmâdî, Risâle fî Beyâni Kaza-i ve’l-Kader li Mevlâna Ebissuûd, İstanbul 1264, ss.19-28.
• Ebussuûd, İmâdî, Risâle fî Cevâz Vakfi’n-Nukûd, thk. Ebu’l-Eşbâl el-Pakistânî, Beyrut: Dâr’u İbn Hazm, 1997.
• Eşarî, Ebu’l-Hasen, Makâlâu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, thk. Helmut Ritter, Almanya: Dâr’u Franz Steiner, 1980.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, Tehâfutü’l-Felâsife, thk. Süleyman Dünya, Kahire: Dâru’l-Marife, trs.,
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer, el-Ukûdu’d-Durriyye fî Tenkîh’l-Fetevâ’l-Hâmidiyye, trs,
• İbn Hazm, Ebû Muhamed, el-Fasl’u fi’l-Milel’i ve’l-Ehvâi ve’n-Nıhal’i, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1986.
• İbn Kemâl, Şemsuddîn, “Risâle fî Tekfîri’r-Revâfıd”, Hams’u Resâil Fi’l-Fırak’ı ve’l-Mezâhib, thk. Seyyid Bahçıvan, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2005, s.195-201.
• İbn Sînâ, Risâle Adhaviyye fî Emri’l-Meâd, thk. Süleyman Dünya, Mısır: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1949.
• Îcî, Abdurrahmân b. Ahmed, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut: Âlemu’l-Kutub, trs.
• el-İsfehânî, er-Rağıb, el-İtikadât, thk. Şimrân el-Iclî, Beyrut: Müessetu’l-Eşrâf, 1988.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhitler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Râzî, Fahruddîn, Kitâbu’l-Muhassal ve Hüve Muhassal’u Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn Mine’l-Hukemâ’u ve’l-Mütekellimîn, thk. Hüseyin Atay, Kahire: Mektebet’u Dâru’t-Tûras, 1991.
• Râzî, Fahruddîn, Mefâtîhu’l-Ğayb, Beyrut: Dâr’u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Taftazânî, Saduddîn, Şerhu’l-Mekâsıd, thk. Abdurrahmân Umeyre, Beyrut: Âlemu’l-Kütub, 1989.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım, el-Keşşâf’u An Hakâik’i Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl, Beyrut: Dâru’l-Kütubu’l-Arabî, 1407.
• Ziriklî, Hayruddîn, el-A’lâm, Beyrut: Dâru’l-Ilm Lilmelâyîn, 2002.