Muḥammad B. Aḥmad Al-ʿawfī and His Works on the Science of Qırāʾāt

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 137 - 157, 30.12.2023

Hidayet Ayan

https://doi.org/10.55805/kadimsbd.1382863

Öz

This article is about the life of Muḥammad b. Aḥmad al-ʿAwfī and his works on the science of qirāʾāt. He was born in Egypt in the second half of the XVI. century and later migrated to Istanbul. He contributed to the development and dissemination of the science of qirāʾāt in the Ottoman Empire with the works he wrote on the field. His teacher Aḥmad al-Masyarī played a great role in his extensive knowledge of qirāʾāt. ʿAwfī transferred his scientific knowledge to the next generations through the works he wrote and the scientific assemblies he participated in. He wrote many works on the sub-disciplines of the science of qirāʾāt. The works of ʿAwfī, especially al-Javāhir al-mukallala, have become among the sources used in the field of qirāʾāt. This work was the source of the Istanbul ṭarīq, one of the science of qirāʾāt training methods specific to the Ottoman geography. In this study, firstly the biographical information of 'Awfī' was written. The lack of information about the life and works of a scholar who had such an important scientific career was specifically mentioned. Afterwards, his works are mentioned in order to reveal his contribution to this field. As a result of the research, it was determined that ʿAwfī, who wrote hundreds of works on different subjects regarding the science of qirāʾāt, made a great contribution to the development of this science and its transfer to the next generations.

Anahtar Kelimeler

Qirāʾāt, Ottoman Empire, Dār al-Qurrāʾ, Ṭarīq of Istanbul, Muḥammad b. Aḥmad al-ʿAwfī

Muhammed B. Ahmed El-Avfî ve Kıraat İlmine Dair Eserleri

Öz

Bu çalışmada Muhammed b. Ahmed el-‘Avfî’nin hayatı ele alınmış ve onun kıraat ilmine dair eserleri incelenmiştir. XVI. yüzyılın ikinci yarısında Mısır’da dünyaya gelen ve daha sonra İstanbul’a hicret eden Muhammed b. Ahmed el-‘Avfî, kaleme aldığı eserlerle kırâat ilminin Osmanlı Devleti’nde gelişmesine ve yayılmasına katkı sağlamış bir âlimdir. Onun sahip olduğu kırâat müktesebatında hocası Ahmed el-Mesyerî’nin rolü oldukça büyüktür. ‘Avfî’nin ilmi birikimini; yazdığı eserler ve dâhil olduğu ilim meclisleri vesilesiyle sonraki nesillere aktardığı müşahede edilmiştir. O, bu meyanda kırâat ilminin alt disiplinlerine dair pek çok eser kaleme almıştır. Başta el-Cevâhiru’l-mükellele olmak üzere ‘Avfî’nin telifleri, kırâat sahasında istifade edilen kaynaklar arasına girmiştir. Ayrıca onun mezkûr eseri, Osmanlı coğrafyasına mahsus kırâat eğitim usûllerinden biri olan İstanbul tarîkine kaynaklık etmiştir. Çalışmada, kırâat edebiyatına ciddi katkılar vermesine rağmen kendisi ve telifleri hakkında yeterince malumat bulunmayan ‘Avfî’nin hayatı kaleme alınmış, bununla birlikte onun bu alandaki behresinin ortaya konması için eserlerine değinilmiştir. Araştırmanın neticesinde kırâat ilmine dair farklı konularda yüzlerce eser telif eden ‘Avfî’nin bu ilmin gelişimine ve sonraki nesillere aktarımına büyük katkı sağladığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Osmanlı Devleti, Dârulkurrâ, İstanbul Tarîki, Muhammed b. Ahmed el-‘Avfî

Kaynakça

• Acar, Mehmet Maşuk. “Kıraatlerin Sınırlandırılmasının Şâz Kıraatler Üzerindeki Etkisi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 9/1 (Ocak 2023), 322-343. https://doi.org/10.5281/zenodo.7513491 Akakuş, Recep. Târihi Açıdan Nuruosmaniye Külliyesi ve Kur’ân-ı Kerîm Öğretimi. İstanbul: Sistem Matbaacılık, 2010. Akakuş, Recep. Tarihsel Boyutuyla Kur’ân-ı Kerim Öğretimi ve Reisü’l-Kurrâlık. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2008.
• Akdemir, Atilla. Kırâat İlmi Eğitim ve Öğretim Metodları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Alithawi, ‘Alâ Âdil Ajeel. Dirâse ve ta‘rîfu mahtutati Dürri’l-Efkâr li Muhammed el-‘Avfî. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Atâî, Nev‘îzâde. Hadâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-Şekâik. haz. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• ‘ Avfî, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl ve şifâü’l-‘alîl li tâlibin ceddin ve müciddin fi’r-rahîl. Edirne Selîmiye Yazma Eser Kütüphanesi, Selimiye Bölümü no. 42.
• ‘ Avfî, Muhammed b. Ahmed. Şifâü’z-zam’ân ve ziyâü’l-Furkân fî kırââti’l-eimmeti’l-‘aşerati üli’l-itkân. Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Bölümü, no. 7.
• ‘ Avfî, Muhammed b. Ahmed. el-Cevâhiru’l-yürâiyye fî resmi’l-mesâhifi’l-Osmâniyye. thk. Mehdî Abdullah Kârî Muhammed Sadîk. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, h. 1422.
• ‘ Avfî, Muhammed b. Ahmed. Miftâhu’z-zafer limen râme ‘ulûmi Kitâbillah bi zihnin hazer. KYEBM, Burdur İl Halk Kütüphanesi, nr. 403.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘Ârifîn: Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1951.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-Zeyli ‘alâ Keşfi’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
• Birışık, Abdulhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
• Birmâvî, İlyas b. Ahmed Hüseyin. İmtâ‘u’l-fudalâ bi terâcimi’l-kurrâ. Medine: Dâru’n-Nedve el-‘Âlemiyye, 1421/2000.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî, thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 4. Basım, 1414/1993.
• Bulut, Ali. “Mansûr et-Tablâvî, Hayatı, Eserleri ve “Nazmü’l-İstiâre” Adlı Manzûmesi”. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası, 23/2 (2013), 23-26.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Atiyye el-‘Avfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/62-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çetin, Abdurrahmân. “Ebû ‘Amr ed-Dânî ve Eserleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991), 31-40.
• Çollak, Fatih. “Reîsü’l-Kurrâ’lık Müessesesi ve Esâmî-i Kurrâ Defteri”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-IV: Kırâat İlmi ve Problemleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. ‘Umdetü’l-hullân fî îdâhi Zübdeti’l-ʿirfân. thk. Mehmed Çaba. 2 Cilt. İstanbul: Hacıveyiszâde İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2021.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. el-Âsâru’l-mecîdiyye fî menâkıbi’l-Hâlidiyye. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1314.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Zühru’l-erîb fî îdâhı’l-cem‘i bi’t-takrîb. Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi Bölümü, nr. 11.
• Ergül, Adem. Mansûr Sibtu Nâsıruddîn et-Tablâvî’nin Hayatı ve Âyetü’l-Kürsî Tefsirinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Fırat, Yavuz. “Kırâat İlmi ve Tarikler”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2011), 37-55.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kıraat Eğitiminde Şâz Kıraatler ve Yûsuf Efendizâde’nin Konuya Dair Tepkisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/1 (Haziran 2019), 67-81. https://doi.org/10.33420/marife.553572
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kırâat Eğitiminde Tarikler, Meslekler ve Mesleklerin Temel Eserleri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13 (2019), 91-123.
• Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı’da Dâd Harfi Tartışmaları Bağlamında Ali b. Süleyman el-Mansûrî’nin Yeri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 245-257.
• Gökdemir, Ahmet. Ali b. Süleyman el-Mansûrî ve Meşhur Mısır Tariki Kurrâları. İstanbul: Ravza Yay., 2018.
• Hayânî, Merve Salih. Dirâse ve Tahkîk Mahtûta (Muhtasaru’l-Makâle fi’l-Fethi ve’l-İmâle li Muhammed ‘Avfî). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Hocazâde, Ahmed Hilmi. Ravzatü’l-Kurrâ ve Târîh-i Kur’ân-ı Kerîm. İstanbul: Türk Neşriyat Yurdu, 1959.
• ‘Îsâvî, ‘Alâ’ ‘Âdil ‘Acîl. Dirâse ve Tâ‘rîf Mahtûta “Dürru’l-Efkâr” (li Muhammed ‘Avfî). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• İslambûlî, Mustafa b. Hasen. Mürşidü’t-talebe ilâ m‘arifeti turuki’t-Tayyibe. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Selim Ağa Bölümü, nr. 29.
• Kallek, Cengiz. “İbn Ğânim, Nûruddîn Ali b. Muhammed b. Ali el-Hazrecî el-Makdisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/503. (İstanbul: TDV Yayınları, 1999).
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Kılıç, Mehmet. Şâz Kıraatlar Bağlamında Hasan Basrî Kıraatı ve Özellikleri. Yalova: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Koyuncu, Recep - Kılıç, Süleyman. “İbnü’l-Cezerî Öncesi Kıraat Ekollerine Genel Bakış”. Kilitbahir Sayı:23 (Eylül 2023), 191-218.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2016.
• Mersafî, Abdülfettâh es-Seyyid ‘Acmî. Hidâyetü’l-kârî ilâ tecvidi Kelâmi’l-Bârî. 2. Baskı. Medine: Mektebetü Taybe, ts. Muhibbî, Muhammed Emin. Hulâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşer. Mısır: Matbaatü Vehbiyye, 1284.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. haz. Muhammed Sâlih Hâşim. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu‘cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatte’l-‘asri’l-hâzır. Beyrût: Müessesetü Nuveyhizi’s-Sekâfiyye, 1409/1988.
• Pilgir, Eren. “Hırzu’l-Emânî’nin Kırâat Tedrisatındaki Serencamı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/1 (2021), 251-268.
• Tetik, Necati. “Kırâat Eğitiminin Dünü, Bugünü, Yarını ve Kırâat Eğitiminde Meslekler”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-IV: Kırâat İlmi ve Problemleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• TYEKB, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Katalog ve Görüntü Veritabanı”. 15.07.2023. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/32
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. No. 2113, Sıra No: 50.
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi’l-Melâyîn, 2002.