ARDAHAN VE ÇEVRESİNDEKİ URARTU YAZITLARI IŞIĞINDA BÖLGENİN M.Ö. I. BİNDEKİ SİYASAL DURUMU

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 40 - 50, 30.12.2016

Gökhan Kalmış

Öz

Ardahan, Doğu Anadolu bölgesinin Erzurum-Kars
bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır. Anadolu’yu Kafkaslar’a bağlayan
önemli kavşak noktalarından birini oluşturmaktadır. Kafkaslar’dan Çıldır’a
gelen yol, Ardahan-Göle-Oltu-Tortum yolu ile Erzurum’a ulaşmaktadır. Ardahan-
Erzurum arasındaki tarihi yollardan biri de Ardahan-Göle-Oltu-Narman-Tortum-Erzurum
yoludur. Bu yol güzergâhları, eskiçağdan itibaren kullanılmıştır. Bölge, M.Ö.
IV. binden itibaren Karaz Kültürü’nün hâkimiyeti altındadır. M.Ö. I. binde
Ardahan ve çevresinde Diauehi Krallığı’nın egemen olduğu görülmektedir. Yine
M.Ö. I. binde (M.Ö. 9-6. yüzyıl) bölgede önemli bir güç haline gelen Urartular,
Diauehi Krallığı üzerine seferler düzenlemişlerdir. Bu seferler hakkındaki
bilgileri, Urartuların bölgede inşa ettirmiş olduğu yazıtlardan edinmekteyiz.
Çalışmamızda, bu yazıtlar ışığında bölgenin M.Ö. I. bindeki durumu
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ardahan, Urartu, Urartu Yazıtları

The Polıtıcıal Sıtuatıon At B.C. 1000 Of In The Lıght Of Ardahan And Its Surroundıng Urartıan Inscrıptıons

Öz

Ardahan, Doğu Anadolu bölgesinin Erzurum-Kars
bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır. Anadolu’yu Kafkaslar’a bağlayan
önemli kavşak noktalarından birini oluşturmaktadır. Kafkaslar’dan Çıldır’a
gelen yol, Ardahan-Göle-Oltu-Tortum yolu ile Erzurum’a ulaşmaktadır. Ardahan-
Erzurum arasındaki tarihi yollardan biri de Ardahan-Göle-Oltu-Narman-Tortum-Erzurum
yoludur. Bu yol güzergâhları, eskiçağdan itibaren kullanılmıştır. Bölge, M.Ö.
IV. binden itibaren Karaz Kültürü’nün hâkimiyeti altındadır. M.Ö. I. binde
Ardahan ve çevresinde Diauehi Krallığı’nın egemen olduğu görülmektedir. Yine
M.Ö. I. binde (M.Ö. 9-6. yüzyıl) bölgede önemli bir güç haline gelen Urartular,
Diauehi Krallığı üzerine seferler düzenlemişlerdir. Bu seferler hakkındaki
bilgileri, Urartuların bölgede inşa ettirmiş olduğu yazıtlardan edinmekteyiz.
Çalışmamızda, bu yazıtlar ışığında bölgenin M.Ö. I. bindeki durumu
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ardahan, Urartu, Urartu Yazıtları, Transkafkasya, Siyasi Tarih

Kaynakça

• Ateşoğulları, M.-Yıldırım, Y. (2003). Ardahan İl Çevre Durum Raporu, Ardahan. Ardahan Çevre Durum Raporu 2012, Ardahan, 2013. Balkan, K. (1985). “Urartuların Kökeni ve Dilleri”, Belleten XLVIII/191-192, 514-521. Belli, O. (1982). “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I, İstanbul, 139-208. Belli, O. (1999). “1997 Yılında Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj ve Sulama Sisteminin Araştırılması”, AST XVI/II, Ankara, 267-291. Bilgiç, E. (1984). “Urartular”, Türk Ansiklopedisi XXXIII, 39-41. Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ceylan, A.- Ceylan, N. (2016). Doğu’nun Sönmeyen Yıldızı Akçakale, Erzurum. Ceylan, A. (1994). Eski Anadolu’da Devletler Arası İlişkiler, Antlaşmalar (II. ve I. Binde), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ceylan, A. (2001). Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, Erzurum. Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları II Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008-2014), Erzurum. Ceylan, A.-Ceylan, N. (2015). “Kavuştuk Yazıtı ve Değerlendirilmesi – Inscription and Analysis of Kavuştuk”, BELGÜ 1, 9-26. Ceylan, A.-Günaşdı, Y. (2016). Eskiçağda Erzurum Kaleleri, İstanbul. Ceylan, N. (2016). “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43, 656-671. Çelik, S. (2013). Ardahan-Göle’de Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi, İzmir. Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir. Çilingiroğlu, A. (2011). “Urartu Dini”, Urartu: Doğu’da Değişim, (Ed. K. Köroğlu-E. Konyar), İstanbul, 166-179. Değe, A. (2003). Çıldır İlçe Merkezinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Dinçol, A. M.-Dinçol, B. (1992). “Die Urartäische Inschrift aus Hanak (Kars)”, H. Otten, E. Akurgal, H. Ertem, A. Süel (eds.), Sedat Alp’e Armağan, Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies, Ankara, 109-117. Esen, S. (2010). Ardahan İli, Posof, Damal ve Hanak İlçeleri Florası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Artvin: Çoruh Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Frankel, D. (1979). The Ancient Kingdom of Urartu, London. Friedrich, J. (1933). Einführung ins Urartäische (Mitteilungen der Vorderasiatisch-Ägyptischen Gesellschaft XXXVII/3, Leipzig. Gündoğdu, H. (2000). Kaleler ve Kuleler Kenti Ardahan, Ankara. Kalmış, G. (2017). Tarihi ve Arkeolojik Veriler Işığında Ardahan, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Kozbe, G.-Ceylan, A. vd. (2008). Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri- 6a-b Demir Çağları, İstanbul. König, F. W. (1955-1957). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner, Beiheft, Graz. Marr, N. A. (1919). “Nadpis Sarduri II, sina Argiştiya v Das-Kerpi na haldirskom ozere”, Zapiski Kavkasskago Muzeya B (I). Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi, Moskova. Meşçaninov, I. I. (1931). “Nadpis Menui iz seL. Zivina”, DAN, 69-73.
• Meşçaninov, I. I. (1931-32). “Neue chaldische Inschriften 2. Die Inschrift Sardurs 3. İn Daşkerpi”, Afo VII, 160-164. Meşçaninov, I. I. (1933). “Haldskaya nadpis iz sel. Zivin”, IAN 8(5), 407-412. Munr, M.-Rankin, (1973). “Assyrian Military Power, 1300-1200 B.C.”, CAH II/2, 274 vd. Nikolskii, M. V. (1893). “Klinoobraznıya Nadpis Rusa IV Kelani Kirlani (Aluçalu) na Beregu Gokçi v Erivanskoy Guberniyi”, AIZ I. Payne, M. R. (1993). Urartu Yazılı Belgeler Kataloğu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul. Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Pehlivan, M. (1991). Daya(e)ni / Diau(e)hi (Uruatri-Nairi Konfederasyonları Döneminden Urartu’nun Yıkılışına Kadar), Erzurum. Pınarcık, P. (2012). “Urartu Tarihi Coğrafyası Hakkında Yeni Öneriler”, Tarih İncelemeleri Dergisi XXVII/2, 459-482. Pınarcık, P. (2014). “Sargon’un Sekizinci Sefer Lokalizasyon Önerileri ve Bu Önerilerin Harita Üzerinde Gösterilmesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 7, 38-59. Piotrovskii, B. B. (1969). Urartu, Geneva. Salvini, M. (1967). Nairi e Ur(u)atri: Cotributo alla storia della formazione del regno di Urartu, Roma. Salvini, M. (2006). Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul. Salvini, M. (2011). “Urartu Tarihine Genel Bir Bakış”, Urartu Doğuda Değişim, (Edt. K. Köroğlu-E. Konyar), İstanbul, 74-101. Sayce, A. H. (1894). “The Cuneiform Inscriptions of Van, part 5”, JRAS XXVI, 691-732, (no. 80-85). Sayce, A. H. (1929). “Some New Vannic Inscriptions”, JRAS, 297-336, (no. 93-100). Sevin, V. (2005). “Urartu Devleti”, ArkeoAtlas IV, 64-78. Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. Yüzyılda “Uruatri” ve “Nairi” Konfederasyonları, (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Tarhan, M. T. (1982). “Urartu Devleti’nin ‘Kuruluş’ Evresi ve Kurucu Krallardan ‘Lutipri=Lapturi’ Hakkında Yeni Görüşler”. Anadolu Araştırmaları VIII, İstanbul, 69-114. Tarhan, M. T. (1986). “Urartu Devleti’nin Yapısal Karakteri”, IX. TTKong, Ankara, 285-301. Tarhan, M. T. (2011). “Urartu Krallığı’nın Başkenti Tuşpa”, Aktüel Arkeoloji Dergisi XXI, 60-75. Tseretheli, G. B. (1939). The Urartean Monuments in the Georgian Museum Tbilissi. van Loon, M. N. (1966). Urartian Art: Its Distinctive Araits in the light of New Excavations, Leiden.