URARTU DİNİ MİMARİSİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 31 - 51, 30.06.2018

Pınar Albayrak

Öz

İlk kez Asur kaynaklarında M.Ö. 13 yy. da Uruadri ve Nairi adıyla anılan Urartu devleti, denetlenmesi oldukça zor olan yüksek yaylalar, sıradağlar ve derin vadilerden oluşan Doğu Anadolu’da egemenlik kurarak Transkafkasya, İran başta olmak üzere geniş bir coğrafyaya yayılmışlardır. Urartu kültürü ile ilgili Krallığın başkenti olan Tuşpa ve çevresinde birçok yapı kalıntısı bu dönem mimarisine ışık tutmaktadır. Urartular yerleştikleri bölgelerde inşa ettikleri kent, kale ve saray gibi çoklu yapı grupları oluşturarak bölgeyi yerleşime uygun hale getirmişlerdir. Bu yapı grupları içerisinde var olan dini mimari olarak nitelendirilen yapılar; tapınaklar, açık hava kutsal alanları ve mezarlardır. Urartu tapınakları; kare planlı, kare cellalı, kule tipli yapılar, açık hava kutsal alanları ise doğal kayalara yapılmış tapınım yerleridir. Urartu mezar yapıları ise devlet sınırları içinde hemen her yerde bulunmuş, çeşitlilik arz eden gömü çeşitleri ve farklı mezar tipleri ile dini mimari içinde yer almış yapılardır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu, Urartu, Mimari, Din

Religious Architecture of Urartu

Öz

Kaynakça

• Balkan, K. (1960), “Patnos Yakınında Anzavurtepe’ de Bulunan Urartu Tapınağı ve Kitabeleri”, Anatolia, Sayı: 5, s. 133-158. Baştürk, M. B. (2006), Din ve Dini Ayinlerin Urartu Krallığındaki Toplumsal ve Siyasal Rolü, İzmir, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Baş, A. (2016), “Urartu Mimarisinde Malzeme ve Teknik”, Uluslararası Amisos Dergisi, Sayı:1, s. 44-86. Belli, O. (1979), “Urartularda Totemcilik Sorunu”, Anadolu Araştırmaları, Sayı: 7, s.29-41. Belli, O. (1989), “Urartu Kalelerindeki Anıtsal Kaya İşaretleri”, Anadolu Araştırmaları, Sayı: 11, s. 65-88. Belli, O. (1992), “1991 yılı Anzaf Urartu Kalesi Kazısı”, Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, s. 441-468. Belli, O. (2000), “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi I, İstanbul, Görsel Yayın. Belli, O. - Ceylan, A. (2002), “Kuzeydoğu Anadolu’da Bir Tunç Çağı ve Urartu Kalesi: Yoğunhasan”,Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı:5, s.119-142. Ceylan, A. (2008), Doğu Anadolu Araştırmaları I, Erzurum, Güneş Vakfı Yayınları. Ceylan, A, (2015), Doğu Anadolu Araştırmaları II, Erzurum, Güneş Vakfı Yayınları. Ceylan, A, (2016), “Kuzey Anadolu Yüzey Araştırmalarında Keşfettiğimiz Kaya Mezarları”, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:3, s. 7-67. Ceylan, N. (2016),“Urartuların İran’daki Krali Kenti: BASTAM”, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:2, s.137-158. Çevik, N. (2000), Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları. Çilingiroğlu, A. (1983), “Urartu Sur Duvarları Üzerine Düşünceler”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: 2, s. 28-37. Çilingiroğlu, A. (1992), “Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış”, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı I, s. 469-491. Çilingiroğlu, A. (1994), Urartu Tarihi, İzmir, Ege Üniversitesi Yayınları. Çilingiroğlu, A. (1997), Urartu krallığı Tarihi ve Sanatı, İzmir, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları. Çilingiroğlu, A. (1998), “Urartu’da Tapınma ve Tapınma Yerleri”, Karatepe’de ki Işık Halet Çambel’e Sunulan Yazıla , İstanbul, Ege Yayınları. Çilingiroğlu, A. - Sağlamtimur, H. (1999), “Van – Ayanis Urartu Kalesi”, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XX. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt-I, s. 527-540. Çilingiroğlu, A. - Derin, Z. (1999), “Ayanis Kalesi Kazıları 1998”, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü XI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt-1, s. 397-408. Erzen, A. (1965), “Van Bölgesi Çavuştepe Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XIV, s.141-146. Erzen, A. (1977), “Çavuştepe, Yukarı Kale ve Toprakkale 1976 Dönem Kazıları”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4-5, s.1-59. Karaosmanoğlu, M. - Özkan, H.- Öztürk, N.- Can, B. - Korucu, H. (2004), “Altıntepe Kazısı 2003”, XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt-1, s. 127 vd. Konyar, E. (2011), “Urartu da Mezar Tipleri ve Gömü Adetleri”, Urartu Doğuda Değişim, s.206-231. Payne, M. R. (2006), Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Pınarcık, P. (2012), “Urartu Tarihi Coğrafyası Hakkında Yeni Öneriler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: 2 /XXVII, s. 460-482. Piotrovskiy, B. B. (1965), “Urartu Dini”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı: 1-2, s. 38-48. Salvini, M. (1967) “Neue Urartäische Inschriften Aus Karmir-blur”, Orientalia 36, s.437-449. Salvini, M. (2006), Urartu Tarihi ve Kültürü, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Sevin, V.-Belli, O. (1976-1977), “Yeşilalıç Urartu Kutsal Alanı ve Kalesi”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4-5, s. 367-393. Sevin, V. (1980), “Van Kalesinden Bir Kaya Mezarı ve Urartularda Geleneği”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 8, s. 151-164. Sevin, V. (1989), “Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 10, s. 329-340. Sevin, V. (2003), “Eski Anadolu ve Trakya Başlangıçtan Pers Egemenliğine Kadar”, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi, İstanbul, İletişim Yayınları. Tan, A. (2010), Urartu Krallığının Kuruluşu, İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Tarhan, M. T. - Sevin, V. (1976-1977), “Van Bölgesinde Urartu Araştırmaları I: Askeri ve Sivil Mimariye Ait Yeni Gözlemler”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4-5, s. 273-304. Tarhan, M. T. - Sevin, V. (1976-1977), “Van Bölgesinde Urartu Araştırmaları II: Konut Mimarlığı”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4-5, s. 348-360. Tarhan, M. T. (2005), “Uç Kale: Çavuştepe Sarduruhinili’nin Gizemli Yapısı ‘Kral Kültü Tapınağı”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, s.115-136. Toprak, H. (2009), Altıntepe Urartu Tapınağı, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ünsal, V. (2008), “Urartu Krallığı’nın Kuzeybatı Seferleri”, Uluslar arası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt: 5, s. 9-32. Zimansky, P. E. (1995), “The Kingdom of Urartu in Eastern Anatolia”, Ancient Near Eastern History and Culture, s.1135-1146. Zimansky, P. E. (2012), “İmagining Haldi”, Alter Orient und Altes Testament, s. 713-723. Zorlu, F. (2009), Urartu Ölü Gömme Adetleri, Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı,(Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi).