HİTİT DİNİNİN NİTELİKSEL ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 52 - 70, 30.06.2018

Seval Salın Akçelik

Öz

Çivi yazılı metinlerinde kendilerinden “Bin Tanrılı Halk” olarak bahseden Hititler, gerek kendi tanrılarını gerekse fethettikleri yerlerde kutsanan tanrı ve tanrıçaları kendi panteonlarına dahil ederek dinsel bir bütünlük oluşturmuşlardır.

Hititler tanrılarını her alanda hayatlarına müdahil olarak görmüştür. İnançları gereği tanrılarını insan gibi düşündüklerinden başlarına gelen her olayın tanrılarından geldiğine inanmışlardır. Bu inançla tanrılarına memnuniyetlerini sunmak için çeşitli törenler, kült gezileri düzenlemişler ve bu törenlerde tanrıları adına bazı ritüeller yapıp rahat ibadet edebilecekleri pek çok tapınak inşa etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Din, Tanrı, Büyü.

Qualıtatıve Propertıes Of Hıtıte Relıgıon

Öz

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2009).Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları. Akdoğan, R. (2016). “Bayram Ritüeline Ait Bir Hitit Tableti (Bo 3542)”.Studies In Honour Of Ahmet Ünal’a Armağanı, (edt. Sedat Erkut- Özlem Sir Gavaz), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları,1-7. Akdoğan, R. (2007). Bayram Törenine Ait Çivi Yazılı Hititçe Bir Tablet Parçası”, Anadolu Medeniyetler Müzesi 2006 Yıllığı, Ankara,163-172. Akok,M. (1979).“Alacahöyük’te Son Dönem Arkeolojik Çalışmalarla Açıklığa Kavuşturulan Yapı Tekniği ve Mimari Gerçekler”, VIII. Türk Tarih Kongresi Bildiriler- I, 107-114 Akurgal, E. (2000). Anadolu Kültür Tarihi, Ankara: TÜBİTAK Yayınları. Alp, S. (1983) Beiträge zur Erforschung des Hethitischen Tempels, Ankara: TTK Yayınları. Alp, S. (1991). Maşathöyük‟te Bulunan Çivi yazılı Hitit Tabletleri, Ankara: TTK. Alp, S. (2000). Hitit Çağında Anadolu: Çivi yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Ankara: TÜBİTAK Yayınları. Alparslan, M. D.(2006). “Bin Tanrılı Halk”, National Geographic Türkiye Dergisi -57, 78-79. Alparslan, M. D.(2009). “Hitit Dini ve Tanrıları”, Hititolojiye Giriş, Zero Ltd.,119-127. Alparslan, M. D. (2011). “Hitit İnanç Sistemi”. Arkeo Atlas Özel Sayısı, 270-271. Alpman, A. (1982). “Kral Parratarna Öldü ve Yakıldı mı?”, Tarih Araştırmaları Dergisi XIV/25,315-320. Archi, A.(1973). Fêtes de Printemps et d’automne et Réintégration rituelle d’images de culte dans l’Anatolie Hittite, UF 5, Roma, s.7-27. Arıkan, Y.(1998a).“Hitit Dini Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.38/1-2, 271-285. Arıkan, Y.(1998b).“ Hitit Dualarında Geçen Bazı Tanrı Adları”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi, Ankara: Uyum Ajans. Archi, A. (1984). “Anatolia in the Second Millennium B.C.”,Circulation of Goods ın Non-Palatial Context ın the Ancient Near East. 195-206. Ardzinba, V.(2010).Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri (çev.Orhan Uravelli), Ankara: Kafdav Yayınları. Ayyıldız, S. (2017).Hitit Dünyasında Fal Anlayışı”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi-42,367-38. Bahar, H. (2013). Eskiçağ Uygarlıkları, Konya: Kömen Yayınları. Balcıoğlu, B., (1990).“Bir Hitit Bayramı (EZEN Hadauri-) Hakkında Bazı İzlenimler”, Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 34/1-2, 5-10 Bilgi, Ö. (1998). “M.Ö. 2. Binyılda Orta Karadeniz Bölgesi”. (Ed.S. Alp, A. Süel). III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri (16-22 Eylül 1996). 63-76. Çorum. Bilgi, Ö.(2012). Anadolu’da İnsan Görüntüleri (Klasik Çağ Öncesi). İstanbul: Aygaz Yayınevi. Bittel, K. (1975). Boğazköy Rehberi, Ankara: Ankara Turizmi Eski Eserleri ve Müzeleri Sevenler Derneği Yayınları. Bittel, K. (1976). “The Great Temple of Hattusha-Boğazköy”, American Journal of Archaeology- 80/1, 66-73 Bryce. T. R. (2003). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, (çev. Müfit Günay), Ankara: Dost Kitapevi. Çınaroğlu, A.- Çelik, D. (2009).“Höyük Kazılarında Yüzüncü Yıl”, Aktüel Arkeoloji Dergisi-11, 62-71 Darga, A. M. (1973). Karahna Şehri Kült-Envanteri, (Keilschrifturkunden aus Boghazköi XXXVIII 12), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Darga, A. M. (1985). Hitit Mimarlığı 1 (Yapı Sanatı Arkeolojik ve Filolojik Veriler). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Darga, A. M.(1992). Hitit Sanatı. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları. De Martino, S. (2002). “Hitit İmparatorluğu’nda Kült ve Bayram Kutlamaları: Din-Devlet Bağımlılığının Aleni İfadesi/Kult-und Festliturgie im hethitischen Reich: Öffentlicher Ausdruck statlich-religiöser Interdependenz”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk, Die Hethiter Und Ihr Reich, Das Volk Der 1000 Götter,(edt. Wenzel Jacob),Deutschland: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu,118-121, 444-447. Demirel, S. (2013). Hitit İnanç Sistemi ve Ekonomi İlişkisi, Ankara: Ankara Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Demirel, S. (2014). “Hitit İdari Sistemi İçerisinde Tapınakların Konumu”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi-40, 1-8. Dinçol, M.A. - Darga, M. (1970). “Die Feste Von Karahna”, Anatolica III, 99-118 Dinçol, B. (1979). “Hititlerde Fal ve Kehanet” Arkeoloji ve Sanat Dergisi І/ 4–5, 6–10. Dinçol, B. (2003). Eski Önasya Toplumlarında Suç ve Ceza Kavramı, İstanbul: Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları 22. Dinçol, A.M. (1982). “Hititler” Anadolu Uygarlıkları Görsel Anadolu Tarih Ansiklopedisi, C. І, 17-120. Ekmen, H.(2012). “Yeni Veriler Işığında Başlangıcından M.Ö. II. Binin Sonuna Kadar Anadolu’da Yakarak Gömme Geleneği”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi I, 23-49. Eren, H. (1998).Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları. Erginöz, G. Ş.(1999), Hititlerde Anatomi ve Tıp, İstanbul: İÜEF Yayınları. Erkut, S. (1992). “Hitit Çağının Önemli Kült Kenti Arinna’ nın Yeri”, Sedat Alp’e Armağan: Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, Ankara,: Anadolu Medeniyetleri Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, 159-165. Erkut, S. (1994). “Hititçe GIŠgazziduri- Üzerine Bir Araştırma”, XI. Türk Tarih Kurumu Kongresi Bildirileri, 137-142. Ersoy, A.- Reyhan, E. (2001). “Hitit Devleti’nin Siyasi Gücü ile Ekonomik Kurumları Arasındaki İlişkiler”, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie. 115-133. Gavaz, S. Ö.(2006).“ Hitit ve Grek Dinsel İnanışlarına Bir Bakış”. İdol Dergisi- 28, 31-38. Gavaz, S.Ö. ( 2011). Hitit Kralları’nın Kült Gezileri Ve Tanrılar İçin Düzenledikleri Merasimler, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmış Doktora Tezi). Goetze, A. (1957). Kulturgeschichte Kleinasien, München. Gurney, O. R. (1990). The Hittites. London. Gurney, O. R. (2001), Hititler,(çev. Pınar Arpaçay), İstanbul: Dost Kitapevi. Güterbock, H. G.(1969).Some Aspects of Hittite festivals, RAI XVII, Brüssel, s. 175-180. Haas, V., (1994). Geschichte der Hethitischen Religion, Leiden: New York-Köln. Haas, V. (2002). “Hitit Dini”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk, Die Hethiter Und Ihr Reich, Das Volk Der 1000 Götter,(edt. Wenzel Jacob),Deutschland: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik,438-442. Hamilton W.J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: with some account of their antiquitiesand geology, Vol. I, London Hoffner H. (1974). Alimenta Hethaeorum: Food Production in Hittite Asia Minor, New Haven. Karasu, İ. C. (1997). “Hititlerde Neden Bin Tanrı Vardı?”, 1996 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferasları”, Ankara, 175-190. Karataş, M.(2007). Hitit Bayram Törenlerinde Yer Alan Bazı Görevliler, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Koç, İ. ( 2006 ). Hititler. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Kınal, F. (1991). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: TTK Yayınları. Kınal, F. (1954). “Eski Önasya Dinlerinde Monoteist Temayüller”,Belleten, C. XVIII, 115-129. Mellink, M. J. (1972). “Observations on the Sculptures of Alaca Hüyük”, Anatolia l4,15-22. Memiş, E. (2013). Eskiçağ Türkiye Tarihi (En Eski Devletlerden Pers İstilasına Kadar),Bursa: Ekin Yayınevi. Murat, L. (2003). “Ammihatna Ritüelinde Hastalıklar ve Tedavi Yöntemleri”, Archivum Anatolicum, VI/2,89-109. Naumann, R. (1991). Eski Anadolu Mimarlığı, Ankara: TTK Yayınları. Neve, P.(1990). Tanrılar ve Tapınaklar Kenti Hattuša, Anadolu Araştırmalar-12, 22-40. Orhun, M.(2009).“Hititler’de Karaciğer Falı, Kuş Uçuşu Falı ve Bunların Etrüskler’deki Uzantısı”, Akademik Bakışı III/5, 231-250. Ökse, A.T. (2005). “Eskiçağdan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi-V, 1-8 Ökse, A.T. (2006). “Eski Önasya’dan Günümüze Bahar Bayramları ve Bereket Törenleri”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi-VI, 67-72. Özgüç, T. (1978). Maşathöyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar, Ankara: TTK Özgüç, T. (1982). Maşat Höyük: Boğazköy‟ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi, C. I-II, Ankara: TTK Özgüç, T. (2002). “Alacahöyük: İmparatorluğun Çekirdek Bölgesinde Bir Kült Merkezi”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk, Bonn, Kunst-und Ausstellungshalle, 468-469. Özkan, S.Ö. (2002).Hititlerde “Fırtına Tanrısı” ile “Boğa Kültü” Üzerine Bazı Gözlemler ve Yorumlar, Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri)/5, 97-170. Özgüç, T. (1978). Maşathöyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar, Ankara: TTK Reyhan, E.(2003). “Hitit Büyü Ritüellerinin Uygulama Şekilleri Üzerine Bir İnceleme”, Ankara: Archivum Anatolicum (Anadolu Arşivleri) VI-6/2,111-141. Reyhan, E.(2008). “Eski Anadolu Kültüründe Büyü ve Büyücülük”, Gazi Akademik Bakış II/3,227-242. Reyhan, E.(2009). “Hititlerde Devlet Gelirleri, Depolama ve Yeniden Dağıtım The Revenues of Hittite State, Storage and Redistribution”, Akademik Bakış 2/6,157-174. Reyhan, E. (2016). “Hitit Kültür Dünyasında Bayram Ritüelleri” Turkish Studie 11/16, 89-114. Reyhan, E. –Cengiz, T. (2016). “Başkent Hattuşa’nın Şifacı Kadınları: Büyücüler, V. Uluslararası Canik Sempozyumu: Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın, 105-113. Sarıkçıoğlu, E.(1983). Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, İstanbul: Bayrak Yayıncılık. Satıcı, E. (1990). Hititlerde Din ve Tapınaklar, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sevinç, F.(2007). Hititlerde Ölülere ve Yeraltı Tanrılarına Sunulan Kurbanlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sevinç, F.(2008a) “Hititlerde Yeraltı Dünyası”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/ 1, 231-247. Sevinç, F.(2008b). “Hititlerin Anadolu’da Kurdukları Ekonomik ve Sosyal Sistem” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi-17, 11-32. Sevinç F. (2010).“Bir Erginleme Töreni Olarak Hassumas Bayramı”, Ankara: VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, C.II,693-702. Sevinç, F. (2011).“Hitit Dönemi’nde Bir Kült Objesi Olarak Sunak”, Proceedings of the Eighth International Congress of Hittitology,(ed. P. Taracha- M. Kapelus), Warsaw:Agade, 775-792. Schirmer, W.(1982). Hitit Mimarlığı, (çev.Beral Mardal).İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Schirmer, W. (2002), “Şehir, Saray, Tapınak: M.Ö. II. ve I. bin Hitit Mimarisinin Özellikleri”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk, Die Hethiter Und Ihr Reich, Das Volk Der 1000 Götter,(edt. Wenzel Jacob), Deutschland: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu,481-486. Seeher, J. (1993). “Tarih Öncesi Çağlarda Ölüm ve Gömü”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi III, Sayı 59, 9-15. Seeher, J. (2002), “Kutsal Alanlar-Kült Yerleri ve Çok İşlevli Kuruluşlar Hitit Başkenti Hattuša’da Büyük Tapınak ve Tapınak Mahallesi/ Heiligtümmer-Kultstätten und Multifunktionale Wirtschaftsbetriebe der Große Tempel und das Tempelviertel der Hethitischen Haupstadt Hattusa” Hititler ve Hitit İmparatorluğu: Bin Tanrılı Halk, Die Hethiter Und Ihr Reich, Das Volk Der 1000 Götter,(edt. Wenzel Jacob),Deutschland: Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deu. 134-146, 450-452. Seeher, J. (2011). Hattuşa Rehberi, Hitit Başkentinde Bir Gün, (çev.Sinan Güpgüpoğlu),İstanbul: Ege Yayınları. Sommer, F. (1947). Hethiter und Hethitisch. Stuttgart. Souček, V. (1979). “Soziale Klassen und Schichten in der Hethitischen Tempelwirtschaft”, ArOr 47, 78-82. Süel, A.(1985). Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri ile İlgili Bir Direktif Metni, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları. Süel, A.(1990).“Belgelere Göre Hitit Tapınakları Nasıl Korunuyordu?” Ankara: X. Türk Tarih Kongresi Bildiriler II, 515 – 522. Süel, A. (1998).“Ortaköy-Šapinuva: Bir Hitit Merkezi”, TÜBA-AR I, 38-61. Süel, A. (2005). “Ortaköy Tabletlerinde Geçen Bazı Yeni Coğrafya İsimleri”, V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri,679-685. Süel, M. (2008). Bir Hitit Başkenti Ortaköy-Şapinuva, Ankara: Uyum Ajans Schwemer, D. (2013). “Tanrılar Kültü, Büyü Ritüeli ve Ölülerin Bakımı”, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu - Hittites An Anatolian Empire, (edt. M. Alparslan - M. Doğan-Alparslan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,432-449 Uyanık, H. (2015). Hititlerde Zanaatlar ve Zanatkârlar, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ünal, A. (1980). “Hititlerde Ölülere Sunulan Kurban Hakkında Bazı Düşünceler”, Anadolu ( Anatolia)-XIX,165–174. Ünal, A.(1983). Hitit Sarayındaki Entrikalar Hakkında Bir Fal Metni (KUB XXII 70 = Bo 2011),Ankara: AÜDTC Fakültesi Yayınları. Ünal, A. (1993). Boğazköy Metinleri Işığında Hititler Devri Anadolu’sunda Filolojik ve Arkeolojik Veriler arasındaki İlişkilerden Örnekler, 1992 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara: Anadolu Medeniyetleri Müzesini Koruma ve Yaşatma Derneği Yayını. Ünal, A. (2002). Hititler Devrinde Anadolu I, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Ünal, A.(2003a). Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Ünal, A (2004). “Çivi Yazılı Hititçe Kaynaklara Göre Hititler'de ve Çağdaş Eski Anadolu Toplumlarında Müzik”, I. Uluslararası Tarihte Anadolu Müziği ve Çalgıları Sempozyumu, Ankara: DÖSİMM Basımevi, 98-118 Ünal, A. (2005). Hititler Devrinde Anadolu III, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Ünal, A. (2011a). “Hititlerde Fal”, Arkeo Atlas Özel Koleksiyon. Ünal A. (2011b). “Hititler ve Çağdaş Anadolu Kavimlerinde Büyücülük”, Aktüel Arkeoloji Dergisi-22, Temmuz-Ağustos, 50-51. Ünal, A.(2013a).“Falcılık ve Kehanet”, Hititler- Bir Anadolu İmparatorluğu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,452-473. Ünal, A. (2013b).“Eski Anadolu ve Hitit Dinleri”, Aktüel Arkeoloji 31, 97-113. Ünal, A., (2016). Hititlerde ve Eski Anadolu Toplumlarında Din, Devlet, Halk ve Eğlence, Ankara: Bilgi Kültür Sanat Yayınları. Ünal, A. (2018). Eski Taş Devrin‘den Hitit Devletinin Yıkılışına Kadar (M.Ö. 60.000-1180). Ankara: Bilgün Kültür Sanat Yayınları Üngör, İ. (2014). İslahiye ve Çevresinin Eskiçağ Tarihi, Ankara: Gece Kitaplığı. Üngör, İ (2011). İslahiye ve Çevresinin Eskiçağ Tarihi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmış Doktora Tezi). Yakar, J. (2007). Anadolu’nun Etnoarkeolojisi, Tunç ve Demir Çağlarında Kırsal Kesimin Sosyo-Ekonomik Yapısı, (Çev. Selen Hırçın Riegel), İstanbul: Homer Kitapevi.