DEDE KORKUT’TAKİ ALP EREN

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 18, 30.06.2022

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.51469/kafdagi.1121929

Öz

Türkler zengin bir destan geleneğine sahiptir. Dede Korkut Destanları’nın Türk destanları içerisinde önemli bir yeri vardır. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Dede Korkut’ta adı geçen kişilerden biri Alp Eren’dir. Alp Eren’in adı Dede Korkut Kitabı’nda bir boyda geçmektedir. Alp Eren’in tanıtımında geçen ifadeler, onu eski bir tarihe götürmektedir. Alp Eren, her bakımdan eski Türk tarihine ait bir kişi olup, Orta Asya’daki eski Türk alpları ile ilişkilidir. Dede Korkut’taki Alp Eren ile Yazıcıoğlu’nun Oğuznamesindeki Etil Alp birçok bakımdan benzeşmektedir. Alp Eren’in adı Tonga Alp Er’i, yani Türklerin efsanevi kahramanı Alp Er Tonga (Efrasyab)’yı da anımsatmaktadır. Dede Korkut’ta Alp Eren’in adı her ne kadar sadece bir boyda geçse de, diğer Oğuznamelerdeki kahramanlarla benzerliği ve Dede Korkut’taki Alp Eren’in ailesinin üyelerinin birçok destanda adlarının geçmesi, Alp Eren’in önemini ortaya koymaktadır. Birçok olumlu özellikleriyle tanıtılan Alp Eren’in aynı zamanda olumsuz nitelikleri de vardır. Alp Eren, aynı zamanda dejenere olmuş bir alp tipidir. Bu makalede, Dede Korkut’taki Alp Eren; adı, ailesi, tarihteki ve Dede Korkut’taki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Alp Eren, Eylik Koca, Dölek Evren, Kulmaş

Alp Eren in Dede Korkut

Öz

Turks have a rich epic tradition. Dede Korkut Epics have an important place in Turkish epics. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of the people mentioned in Dede Korkut is Alp Eren. Alp Eren’s name is mentioned in one epic in The Book of Dede Korkut. The expression used in the introduction of Alp Eren take him to an ancient history. Alp Eren is a person belonging to ancient Turkish history in all respects and is associated with the ancient Turkish alps in Central Asia. Alp Eren in Dede Korkut and Etil Alp in Yazıcıoglu’s Oguzname are similar in many respects. Alp Eren’s name is also reminiscent of Tonga Alp Er, the legendary hero of the Turks, Alp Er Tonga (Efrasyab). Although the name of Alp Eren in Dede Korkut is mentioned in only one epic, his similarity with the heroes in other Oguznames and the mention of members of Alp Eren’ family in Dede Korkut in many epics reveal the importance of Alp Eren. Introduced with many positive features, Alp Eren also has negative qualities. Alp Eren is also a degenerated alpine type. In this article, Alp Eren in Dede Korkut; his name, family, place in history and Dede Korkut is examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Alp Eren, Eylik Koca, Dolek Evren, Kulmas

Kaynakça

• Agacanov, Sergey Grigoreviç (2015). Oğuzlar. Çev. Ekber N. Necef ve Ahmet Annaberdiyev. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Akkoyun Koç, Tuğba (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Akyüz, Çiğdem (2011). “Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları”, Turkish Studies, Volume 6/4 (Fall 2011), s. 15-26.
• Amanoğlu, Ebulfez Kulu (1999). “Kişi Adlarında Eski İnançların İzleri: Dede Korkut”, Atatürk Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 11, s. 53-59.
• Bakırcı, Nedim (2018). “Dede Korkut Kitabı’nda ve Halk Hikâyelerinde Evlilik”, Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 1-20.
• Bayat, Fuzuli (2000). “Dede Korkut Kitabı’nda Devletçilik”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 63-75.
• Bayat, Fuzuli (2003). Köroğlu, Şamandan Âşıka, Alptan Erene. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çetinkaya, Gülnaz (2015). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Semboller. Yayımlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ekici, Metin. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 157-160.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56, s. 22-33.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004b). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2011). “Dede Korkut Kitabı’nda Mizah”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 46, s. 157-180.
• Kafesoğlu, İbrahim (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karçığa, Servet (2015). Dede Korkut Kitabı'nın Anlam Bilimsel Çözümlenmesinde Kavram Alanının Rolü. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar S. 0 (8): s. 139-144.
• Köprülü, Orhan F. (1989). “Alp”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 2, s. 525.
• Margulan, Alkey (2000). “Korkut: Efsane ve Hakikat”, akt. Banu Muhyayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 123-146.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1994). “Dede Korkut Kitabı’nın Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 113-128.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sömen, Onur (2019). “Dede Korkut Boylarında Geçen Formulistik Sayıların İzleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C. 121, S. 238 (Ocak-Şubat 2019), s. 29-50.
• Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Tanrıverdi, Azizhan (2014). Dәdә Sözü İşığında. Bakı: Elm vә tәhsil.
• Tekin, Talat (1998). Orhon Yazıtları / Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Uğur Çerikan, Fidan (2020). “Dede Korkut Hikâyelerini Feminist Kuram Bağlamında Okuma”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 25, s. 257-271.
• Uğureli, Ayşe (2020). “Dede Korkut Kitabı’nda İktidar ve Toplumsal Cinsiyet İlişkisi Bağlamında Bayındır Han”, Kültür Araştırmaları Dergisi, S. 5, s. 221-240.
• Useev, Nurdin (2015). “Yenisey Yazıtlarındaki Erkek Kişi Adlarında Geçen Kelimelere Göre Eski Türk Erkeği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 4/1, s. 25-38.