KIBRIS AĞIZLARINDA KULLANILAN BİRTAKIM ALIŞILMADIK EKLER VE TÜREMİŞ KELİMELER

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 6-7, 5 - 18, 06.04.2021

Gökçe Yükselen Peler

Öz

Türk dili, Kıbrıs adası üzerinde konuşulmaya başlandığı günden itibaren, hep çok kültürlü bir ortam içerisinde bulunmuştur. Rumca, Arapça, Ermenice, İtalyanca (aslında Venedikçe ve Cenevizce), Fransızca, Latince ve İngilizce Kıbrıs’ta Türkçenin temas içerisinde olduğu kesin olarak bilinen dillerdir. Dünyanın her yerinde vuku bulan dil karşılaşmaları neticesinde meydana gelen birtakım dillik gelişmelerin Kıbrıs ağızlarında da görülmesi gayet olağan bir durumdur. Dil karşılaşması sonucunda meydana gelen gelişmeler, en çok Kıbrıs ağızlarının cümle yapısında ve kelime hazinesinde kendini hissettirmektedir. Kıbrıs ağızlarının cümle yapısı umumi Türkçe cümle yapısından farklıdır. Kurallı cümle nerede ise yok denecek kadar azdır. Kelime hazinesinde ise pek çok Rumca, İtalyanca, Fransızca, İngilizce ve Arapçadan (Ölçünlü Türkçeden farklı olarak) kopyalanmış kelime bulunmaktadır. Dil temasına bağlı gelişmelerin Kıbrıs ağızlarında kendini gösterdiği bir diğer alan morfolojidir. Kıbrıs ağızlarında komşu dillerden kopyalanmış bir takım ekler kullanılmaktadır. Bu eklerin hiçbiri işlek değil ve belirli kelimelere yapışmış şekilde kullanılmaktadır. Bu meyanda en fazla ekin Rumcadan kopyalandığı görülmektedir. Bu eklerden Rumca çokluk eki ve dişilik eki en çok kullanılan eklerdir. Dikkati çeken bir diğer durum Arapça çokluk ekinin Ölçünlü Türkçeye oranla daha fazla kelimede kullanılıyor olmasıdır. Eklerin kullanımı ile ilgili dikkati çeken bir diğer durum, bazı Türkçe eklerin Ölçünlü Türkçeden farklı bir şekilde kullanılıyor olmasıdır. Bazı Türkçe ekler, Ölçünlü Türkçede alışık olunmadık şekilde kelimelerle birleştiği görülmektedir. Bu çalışmanın konusunu, Kıbrıs ağızlarında bu olağan dışı ek kullanımı teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Ağızları, kopyalanmış ekler, Türkçe kökenl ekler, işlek olmayan ek, dil teması

Kaynakça

• Abdurrazak Peler, Gökçe Yükselen (2013a). “Kıbrıs Ağızlarındaki Geçmiş Zaman Ekleri ve Bu Eklerin İşlevleri Üzerine Birkaç Not”. Diyalektolog – Ağız Araştırmaları Dergisi 6: 41-51.
• _______________ (2013b). The Tense – Aspect – Mood / Modality System of the Turkish Spoken in Cyprus: Sociolinguistic Factors in the Formation of the Finite Verbal System of Turkish Dialects of Cyprus. Saarbrücken: Scholars’ Press.
• Akçam, Zeki (2020). “Osmanlı Öncesi Kıbrıs’ta Türklerin Varlığı ile İlgili Karpaz Bölgesinde Anlatılan Bir Efsane ve Bu Efsaneyi Destekleyen Arkeolojik Veriler Üzerine Bir Deneme”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 161-177). İstanbul: Hiperyayın.
• Aksoy, Özben (1990). Vreççalı Mida. Lefkoşa: yayınevi yok.
• ____________ (2006). Vreççalı Mida 2. Ankara: Öncü Basımevi.
• Bozkurtoğlu, Özge (2020). “Lusignanlar Döneminde Türklerin Kıbrıs’taki Varlığına Dair Bulgular”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 213-222). İstanbul: Hiperyayın.
• Bozkuş, Mehmet Ali (2020). “Kıbrıs’ta Türk-Memlük Yönetimi (1426-1517)”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 199-208). İstanbul: Hiperyayın.
• Çakmak, Hüseyin (2001). Gappellari Fuad Dayı. İlg Hikayeleri. Lefkoşa: Akrep Yayınları.
• Demir, Nurettin (2002a). “Kıbrıs Ağızlarında imiş Hakkında”. Bilig 23: 129-139.
• ____________ (2002b). ‘Wollen’ im Zyperntürkischen. Mediterranean Language Review 14: 9-20.
• ____________ (2005). Kıbrıs Ağızlarında İstek Eki almış Cümleler. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı I içinde (s. 725-729). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• _____________ (2007). “Kıbrıs’ta Türkçe”. Ed. N. Öztoprak ve B. A. Kaya, Suya Düşen Sancak – Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine İncelmeler içinde (s. 60-79). İstanbul: 47 Numara Yayıncılık.
• Duman, Mussa (2000). “Kıbrıs Ağzının Morfolojik Kaynakları: +cık Küçültme Ekinin Kullanımı”. Ed. İ. Bozkurt, Üçüncü Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi içinde (s. 15-25). Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları.
• Emiroğlu, Kudret (1989). Trabzon – Maçka Etimoloji Sözlüğü. Ankara: Sanat Kitabevi.
• Gökçeoğlu, Mustafa (2008). Kıbrıs Türk Ağızları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hakeri, Bener Hakkı (2003). Hakeri’nin Kıbrıs Türkçesi Sözlüğü. Gazimağusa: SAMTAY Vakfı.
• Kabataş, Orhan (2009). Kıbrıs Türkçesinin Etimolojik Sözlüğü. 2. Baskı. Lefkoşa: Yayınevi yok.
• Kaya, Selim (2020). “Anadolu Selçuklularının Kıbrıs ile Münasebetleri Çerçevesinde Ticaret ve Nüfus Meselesi”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 81-99). İstanbul: Hiperyayın.
• Koçak, Talat (2020). “Türk Kökenli (Doğu Romalı) Bizanslı Komutanı Tatikos ve Kıbrıs’taki Faaliyetleri”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 183-194). İstanbul: Hiperyayın.
• Peler, Gökçe Yükselen (2018). “Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türk Varlığı”. Ed. H. Yalap, 2. Uluslararası İpek Yolu Akademik Çalışmalar Sempozyumu Tam Metin Kitabı içinde (s. 739-746). Nevşehir.
• ______________ (2019). “Kıbrıs Türklerinin Dillik Ataları Gerçekten İç Anadolu ve Akdeniz Sahillerine mi dayanmaktadır?”. Ed. G. Y. Peler ve G. Arıklı, Rauf Raif Denktaş ve Dr. Fazıl Küçük 1. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (s. 41-58). İstanbul: Hiperyayın.
• ______________ (2020). “Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türk Askerî Varlığı”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 129-156). İstanbul: Hiperyayın.
• Şükürov, Qiyas (2020). “Kıbrıs Türk-İslâm Tarihinin Osmanlı Öncesi Dönemleri Üzerine Bazı Tespitler”. Ed. Z. Akçam, Kıbrıs’ta Osmanlı Öncesi Türkler Sempozyumu, I. Uluslararası Bildiri Tam Metin Kitabı 13/15 Mayıs 2019 Haspolat / Lefkoşa içinde (s. 105-123). İstanbul: Hiperyayın.
• Tolkun, Selahittin (2019). “Küçültme İşlevli Eklerin Kıbrıs Türk Ağzı ile Özbek Türkçesi Kullanımı Üzerine”. Ed. G. Y. Peler ve G. Arıklı, Rauf Raif Denktaş ve Dr. Fazıl Küçük 1. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Tam Metin Kitabı içinde (s. 13-27). İstanbul: Hiperyayın.
• Yiangoullis, K. (2009). Thisavrós Kypriakís Dialéktou (3. Baskı). Lefkoşa: Theopress.