İslâm’da Ailenin Sosyal Korumasında Vakıfların Rolü

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 87 - 119, 30.06.2024

Ayşe Özdemir

Öz

İslâm’da sosyal korumanın temel prensipleri arasında sosyal yardımlaşma, sosyal dayanışma ve sosyal adalet bulunmaktadır. Bu temel unsurların hayata geçirilmesinde önemli rol oynayan kurumlardan biri de vakıflardır. İslâm kültüründe vakıflar, sosyal koruma ve refahın sağlanması amacıyla önemli bir yere sahiptir. İslâm’da başta aile olmak üzere toplumun sosyal koruma kurumu olarak vakıflar, tarih boyunca önemli bir rol oynamış ve günümüzde de bu önemini korumaktadır. Vakıflar, İslâm’ın temel değerlerine uygun olarak toplumsal adalet, dayanışma ve refahın sağlanmasında etkili bir araç olmaya devam etmektedir. Ancak, modern çağın gereksinimlerine uygun olarak vakıfların ailelerin sosyal korumasına katkısı noktasında, yönetimi ve işlevleri üzerinde sürekli olarak çalışılması gerekmektedir. Bu çalışmalar sayesinde vakıfların ailelerin sosyal koruması üzerindeki etkinliği artırılarak gerek ülkemizde gerekse tüm dünyada aile ve toplumun sosyal koruma alanındaki ihtiyaçları daha etkin bir şekilde karşılanabilir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, sosyal koruma, aile, sosyal politika, gönüllülük

Destekleyen Kurum

Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi

Teşekkür

Doç.Dr. Ayten Erol Hocama katkılarından dolayı şükranlarımı arz ederim.

The Role Of Foundations in the Social Protection of the Family Islam

Öz

The Role of Foundations As Social Protection Institutions in Islam
The basic principles of social protection in Islam include social assistance, social solidarity and social justice. One of the institutions that play an important role in the realization of these basic elements is foundations. Foundations have an important place in Islamic culture for social protection and welfare. As a social protection institution in Islam, foundations have played an important role throughout history and maintain this importance today. Foundations continue to be an effective tool in ensuring social justice, solidarity and welfare in accordance with the fundamental values of Islam. However, the management and functions of foundations need to be continuously studied in accordance with the requirements of the modern age. Thanks to these studies, by increasing the effectiveness of foundations, the needs in the field of social protection can be met more effectively both in our country and all over the world.

Anahtar Kelimeler

Foundation, social prodection, family, social policy, volunteering

Kaynakça

• Acun, F. (2005). Osmanlı şehirlerinde devlet ve sivil toplum. Sivil Toplum Dergisi, 3(10), 51-60.
• Akar, T. (2011). Vakıflar Genel Müdürlüğü ve vakıf kültür varlıklarının korunması. Erdem Dergisi, (59), 2-34.
• Akgül, M. (1995). Sosyo-kültürel bir kurum olarak vakıf ve sosyal dayanışma. Diyanet İlim Dergisi, 31(1), 103-110.
• Akçay, C. (2020). Yeni vakıfların işlevselliği: Seçilmiş vakıflar için bir inceleme. Asbider Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 58-81.
• Akgündüz, A. (1988). İslâm hukukunda ve Osmanlı tatbikatında vakıf müessesesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aydın, V. (2003). Türk yönetim tarihi açısından vakıf sistemi ve eğitim yönetimine katkısı. SDÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 313-338.
• Aygün, H. (2011). Kültürel mirası korumada katılımcılık. Vakıflar Dergisi, (35), 191-213.
• Altıntaş, A. (2012). Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar’da tıp ve darüşşifalar: Anadolu ve Osmanlı şefkat abideleri şifahaneler. Diasan Basım, 61-64.
• Barkan, Ö. L. (1971). Süleymaniye Cami ve İmareti tesislerine ait yıllık bir muhasebe bilançosu. 993-994 (1585/1586). Vakıflar Dergisi, 109-161.
• Başcı, V. (2010). Bir medeniyet kurumu olarak vakıflar ve sosyal hizmet kurumları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 1-5.
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı şehirlerinde vakıflar ve vakıf sisteminin şehre kattığı değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1), 170.
• Bozkurt, N. (2003). Medrese. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 28, pp. 323-327). TDV Yayınları.
• Buhârî, E. M. B. İsmail. (Tarih). Sahihu’l-Buhârî. İstanbul: El-Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Berki, Ş. (1965). Vakıfların gördüğü çeşitli hizmetler. Vakıflar Dergisi, (6), 85-91.
• Berki, Ş. (1981). Vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1), 133-164. https://acikerisim.fsm.edu.tr
• Bolak, O. (1950). Hastanelerimiz: Eski zamanlardan bugüne kadar yapılan hastanelerimizin tarihi ve mimari etüdü. İstanbul Matbaacılık, 31.
• Bouamrane, C. (1988). İslâm tarihinde eğitim öğretim kurumları. (N. Yazıcı, Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1-4), 279-286.
• Beşer, F. (1988). İslâm'da sosyal güvenlik. Bilge Yayınları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30(1), 279-285.
• Cansız, D. (2021). II. Meşrutiyet döneminde hayvan hakları. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 1908-1918.
• Çizakçı, M. (2017). İslâm dünyasında vakıflar. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 11.
• Dağıstan Özdemir, M. Z. (2005). Türkiye’de kültürel mirasın korunmasına kısa bir bakış. Planlama Dergisi, 20-25.
• Duman, A. (2008). Sadaka. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 35, pp. 383-384). TDV Yayınları.
• Erol, A. (2018). Social protection in Islamic law. Peter Lang GmbH, Berlin/Germany.
• Erol, A. (2019). İslâm hukukunda şehitlik bağlamında şehit ailelerinin manevi temelli sosyal koruması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2105-2128.
• Ertem, A. (1999). Günümüze vakıflar. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, (6), 111-150.
• Ergüner, Ü. (2014). Vakıfların değişen rolü. https://acikerisim.fsm.edu.tr
• Ertem, A. (2011). Osmanlıdan günümüze vakıflar. Vakıflar Dergisi, 36, 25-66.
• Günay, M. (2019). Vakıf. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 42, pp. 475-479). TDV Yayınları.
• Gümen, L. (2014). Türkiye’de vakıfların dünü bugünü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, 125-130.
• Işık, H. (2009). Bir kamu hizmeti birimi olarak vakıfların Osmanlı toplumundaki yeri. Akademik Bakış, (16), 1-9.
• İnalcık, H. (2019). Vakıflar Genel Müdürlüğü. Vakıflar Dergisi, Özel Sayı, Ankara, 245.
• Kaan, O. E. (2022). Ailenin kurulması ve korunmasında toplum ve kurum. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 8(1), 133-150.
• Kazıcı, Z. (1985). Osmanlıda vakıf medeniyeti. Kayıhan Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2004). Osmanlı’da eğitim öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Kazıcı, Z. (1993). İstanbul, Osmanlı arşiv belgelerine göre Urfa'daki vakıf hizmetleri. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5-6).
• Keskin, Y. Z. (1996). İslâm’da vakıf ve toplum açısından önemi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(Haziran), 181-192.
• Keskinoğlu, O. (2003). Fıkıh tarihi ve İslam hukuku. DİB Yayınları, 232.
• Kozak, İ. E. (1994). Bir sosyal siyaset müessesesi olarak vakıf. Sakarya Üniversitesi, İİBF Yayınları, 25-26.
• Köprülü, B. (1951). Tarihte vakıflar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(3), 485-581.
• Kunter, H. B. (1938). Türk vakıfları ve vakfiyeleri üzerine mücmel bir etüd. Vakıflar Dergisi, 103-129.
• Nevevi, (1997). Riyazus Salihin Müslim, Vasiyye 14 (trc. ve şerh M. Yaşar Kandemir, İsmail L. Çakan, Raşit Küçük). İstanbul, 67-81.
• Taşpınar, A. (2011). Osmanlı Devleti’nde sağlık teşkilatı (1827-1914) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tokaç, M. (2016). Tarihten günümüze sağlık vakıfları ve “Sağlık Vakfı” örneği. Kış Dergisi, 60-61.
• Tuncay, C. (2014). İslâm’da sosyal güvenlik. Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 20(1), 85.
• Ortaylı, İ. (2006). Vakıflar Genel Müdürlüğü. Vakıflar Dergisi, Özel Sayı, Ankara, 26-29.
• Öner, H. (2018). İslâm ekonomisinde sosyal güvenlik kavramı :Tekâfül sigorta sistemi örneği. Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, 9(2), 73-79.
• Özdemir, İ. M. (2008). Küreselleşme sürecinde Türkiye'de sosyal devlet ve sosyal hizmetler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve tarihi gelişimi açısından vakıflar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Öztürk, N. (1993). Tarihte ve bugün vakıflar eliyle aileye götürülen hizmetler. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 3(1), 78-89.
• Özcan, T. (2015). Vakıf ve medeniyet. https://tdv.org/tr-TR/vakif-ve-medeniyet/
• Sunar, L. (2018). Türkiye’de İslâmi STK’ların kurumsal yapı ve faaliyetlerinin değişimi. İlke Yayınları: 11. Kurumsal Yönetim Akademisi Araştırma Raporları: 1.
• Songur, H., & Saygın, T. (2014). Şifahaneden hastaneye: Sağlık kuruluşlarının değişimine genel bir bakış. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, 199-212.
• Şentürk, M. (2010). Vakıf kültürünün Kur'an'daki referansları. İstem, 16, 143-160.
• Şimşek, R. (2010). İstanbul’daki Osmanlı dönemi sağlık kuruluşları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sağlam, H. (2016). Günümüzdeki sosyal güvenlik kurumunun tarihsel kökeni hakkında özet bir tahlil. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 131-142.
• Sar, E. (2021). Selçuklular ve Osmanlı’da kadınların kurduğu vakıflar. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 3(6), 1294.
• Şensoy, A. (2001). İslâm ekonomisi açısından dayanışma ve sosyal güvenlik. İstanbul.
• Uludağ, S. (2020). Muhabbet. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 30, pp. 386-388). TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr
• Yapıcı, H. (2013). İslam tarihinde vakıf kültürü üzerine bir inceleme. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 66-76.
• Yediyıldız, B. (2012). İslâm ülkelerinin toplum ve kültür hayatında önemli rol oynayan hayır müessesesi. In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Vol. 42, pp. 479-486). TDV Yayınları.
• Yılmaz, Y. (2020). Türkiye’de vakıfların, kâr amacı gütmeyen sosyal politika işlevleri: Sosyal millet anlayışı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 78, 283-331.
• Yüksel, A. T. (2002). Türk-İslâm medeniyetinde vakıfların yeri ve önemi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(13), 47-54.
• Zaim, S. (2012). Vakıflarımızın iktisadi ve sosyal açıdan değerlendirilmesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 1-18.