TÜRKÇEDE SAYI SÖZLÜ YAŞ TAMLAMALARI: MUKADDİMETÜ’L-EDEB’DE HAYVAN YAŞLARI

Yıl 2022, , 923 - 932, 21.09.2022

Gülşen Özçamkan Ayaz

https://doi.org/10.56694/karadearas.1173608

Öz

Bu çalışma iki kısımdan oluşmaktadır. İlkinde yaş hesabıyla ilgili değişken kabul ve uygulamalara değinilerek sayı sözüyle yaş ifade etmenin yollarından “... yaşında(...)” ve “... yaşımda(...)” kullanımları dildeki en eski yazılı benzerleriyle değerlendirilmiştir. bėş yaşımta, yėti yaşıŋa, yeti yaşta gibi örneklerde görüldüğü üzere tamlama, tarihî metinlerde, ilgili kişinin iyeliğini işaretler biçimde de kullanılmış; iyelik eki olmadığında ise doğrudan durum eki almıştır. Standart dilde görülmeyen bu sayı (grubu) // yaş + durum eki yapısı ağızlarda mevcuttur. Yaş, sayılabilir olmakla beraber söz konusu tamlamalarda sayı sözü bir adlandırma ögesidir ve günümüzdeki yapıda mevcut belirtme/belirlilik eki zaten bunların birer isim tamlaması olduklarını açıkça göstermektedir. Eksiz tamlamaların tarihî seyirde değişen görünümleri hatırlandığında, ilgili pek çok çalışmada sıfat tamlaması olarak anılan sayı sözü // yaş yapılarını da eksiz tamlamalar olarak değerlendirmek mümkün görünür. Çalışmanın ikinci kısmı ise yaşla ilgili kabul ve dolayısıyla adlandırmalarda görülen farklılığın Mukaddimetü’l- Edeb’e ait iki nüshada; Paris ve Yozgat nüshalarındaki örneklerini sunacaktır. Bir hayvanın yaşını ifade eden aynı Arapça kelime/ kelime grubuna yapılmış Türkçe tercümenin Paris ve Yozgat nüshalarında birer yaşla farklı oluşu bu husustaki tayinlerin değişkenliği ile ilgili olarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

“Yaşımda”, “Yaşında”, Eksiz Tamlama, Mukaddimetü’l-Edeb, Hayvan Yaşları.

Kaynakça

• AKAY, N. (2006). Orhun Abideleri Üzerine Bir Sentaks Çalışması. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• AYDIN, E. (2019). Sibirya’daki Türk İzleri Yenisey Yazıtları. İstanbul: Kronik Yayınları.
• AYNAKULOVA, G. (2007). “Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine”. Millî Folklor. XIX/74: 21-28.
• CAFEROĞLU, A. (1995). Güney Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar - Malatya, Elâzığ, Tunceli, Gaziantep ve Maraş Vilâyetleri Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇAĞATAY, N. (1978). “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XXII/1: 105-138.
• ÇAKIR, A. (2020). İzmir İli Ödemiş-Kiraz-Beydağ İlçeleri Ağızları (Dil İncelemesi-Metinler- Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DÜZBAYIR, B. (2013). Mukayeseli Fıkıh Bağlamında Kurban ve Kurbanın Hükmü. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).