TRABZON ÖRNEĞİNDE BİR FİNANSMAN UNSURU OLARAK MURÂBAHA UYGULAMALARI (1680-1700)

Yıl 2023, , 67 - 81, 22.03.2023

Yavuz Kısa Özcan Tatar

https://doi.org/10.56694/karadearas.1267648

Öz

İnsanlar arasındaki ilişkilerde ekonomi ana belirleyici unsurlardan birisi olarak tanımlanabilir. Ekonomi olarak adlandırılan bu unsuru toplumdaki insanların temel ihtiyaçlarını giderebilmek için uyguladıkları farklı ilişkilerin bütünü olarak adlandırabiliriz. Ekonomik ilişkilerdeki karşılıklı değiş-tokuş, alış-veriş işlemlerinde en önemli unsur olarak parayı görmekteyiz. İcat edildiği dönemden günümüze kadar ekonominin temel ögesi olarak görülen para, dönem dönem karşılıklı borçlanma aracı olarak insanların yaşamlarında da yer alabilmekteydi. Ekonomi, insanların birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini belirleyen kilit bir unsurdur ve toplumların temel ihtiyaçlarını karşılamak için kullandıkları ilişki türlerinden biridir. Ekonomik ilişkilerde para; karşılık değişim, alışveriş işlemlerini ve karşılıklı olan borcu bir araç olarak yönlendirir. Bu çalışmada Trabzon’da (Türkiye) 1680-1700 yılları arasında yaygın olarak kullanılan bir tür ekonomik borçlanma sistemi olan “murâbaha”yı incelemeye çalışacağız. Yine çalışmamızda örnekler kullanarak varlıklı insan ve kurumların belirli bir kâr yüzdesi karşılığında sermayelerini ihtiyaç sahiplerine nasıl yönettiklerini, harcadıklarını ve ödünç verdiklerini açıklayacağız. Nihayetinde sistemin bölgesel çatışmayı nasıl etkilediğinin yanı sıra kilit tarihsel figürleri de inceleyeceğiz. Çalışmamızın ana kaynağını bu dönemde tutulmuş olan mahkeme kayıtlarını içeren Trabzon Şerʽiyye Sicilleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Murabaha, Murabaha Uygulamaları

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, A. (2006). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. (1. Kitap). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı. BAYINDIR, S. (2005). İslam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankacılık. İstanbul: Rağbet Yayınları. BERBER, M. A. (2013). “Osmanlı Devleti’nde Riba Kavramı”. II. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi (6-8 Mayıs 2013). Bursa: Star Ajans Matbaacılık. V: 1381-1392. BULUT, M. – C. KORKUT, (2021). “Finansal Kuruluşlar Olarak Hayır Kurumları: Osmanlı Rumeli Para Vakıfları ve İngiltere Hayır Kurumları Arasında Bir Karşılaştırma”. Osmanlı’da İktisadî Hayat ve Vakıflar. (ed. Kerim İlker Bulunur-Ömer Faruk Can). İstanbul: Kronik Yayınları: 135-147. CEBECİ, İ. (2010). Modern İslam İktisadı Litaratüründe Murabaha Tartışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). CEYHAN, M. (2018). “Selem ve Murabaha Uygulamalarının Osmanlı Mülkiyet Hukuki Açısından Doğurduğu Sonuçların Tahlili”. XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 4 (II. Kısım): 489-511. ÇAĞATAY, N. (1971). “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu Para Vakıfları ve Bankacılık”. Vakıflar Dergisi. IX: 39-66. ÇINAR, H. (2021). “Osmanlı Döneminde Arnavutluk’ta Kurulan Para Vakıfları Üzerine Bir Değerlendirme”. Osmanlı’da İktisadî Hayat ve Vakıflar. (ed. Kerim İlker Bulunur-Ömer Faruk Can). İstanbul: Kronik Yayınları: 101-134. ÇİZAKÇA, M. (1993). Risk Sermayesi, Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İstanbul: İstanbul İlmi Neşriyat. DEVELLİOĞLU, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Ak Aydın. DOĞAN, M. (2021). “Osmanlılar Döneminde Arnavutluk’ta Kadınlar Tarafından Kurulan Para Vakıflar”. Osmanlı’da İktisadî Hayat ve Vakıflar. (ed. Kerim İlker Bulunur-Ömer Faruk Can). İstanbul: Kronik Yayınları: 148-167. DÖNDÜREN, H. (2008). “Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. XVII/1: 1-24. DÖNMEZ, İ. K. (2020). “Murâbaha”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. XXXI: 148-152. DÜZENLİ, P. (2007). Osmanlı Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). EKİNCİ, E. B. (2006). “Eski Hukukumuzda Hîle-i Şer’iyyeye Dair”. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi. X/1-2: 1-16. ERDOĞAN, M. (2013). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar. GÜNEY, N. (2019). “Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü Bir İtiraz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri”. Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi. VI/11: 13-32. KANAR, M. (2008). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say. KAYA, S. (2003). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Kredi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). KAYA, S. (2007). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). KAYAHAN, C. – İ. GÖRKAŞ (2009). “Osmanlı Dönemi Bölgesel Kalkınmanın Finansman Aracı Olarak Para Vakıflarının Kullanımı”. Muhasebe ve Finansman Dergisi. 44: 212-227. KURU, H. (2015). Geçmişte ve Günümüzde Finansman Yöntemi Olarak Murabaha. İstanbul: Marmara Üniversitesi Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). ÖZCAN, T. (2003). Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ÖZTÜRK, M. (1985). Orta Anadolu’da Fiatlar (1785-1860). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). SAHİLLİOĞLU, H. (1991). “Askerî”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. III: 488-489. SAHİLLİOĞLU, H. (1991). “Esedî”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. XI: 368-369.