XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ İLE RUSYA ARASINDA YAŞANAN TAHIL TİCARETİ SORUNU (1768-1792)

Yıl 2023, , 111 - 122, 22.03.2023

Serhat Kuzucu

https://doi.org/10.56694/karadearas.1267656

Öz

Osmanlı, Ön Asya, Avrupa ve Afrika gibi dünyanın en eski kıtalarına yayılmış büyük imparatorluktu. Bu coğrafyalar aynı zamanda dünyanın en önemli ticaret merkezleri olan Akdeniz ve Karadeniz’e ev sahipliği yapmaktaydı. Bu iki ticaret merkezinin tartışılmaz lideri konumunda olan Osmanlılar, yüzyıllar boyunca birçok devletle bu sayede ticari münasebetler kurmuştu. Bu devletlerden biri olan Rusya ile olan ticari ilişkileri ise ilk kez XV. Yüzyılda başladı. Rus Çarı III. İvan’ın ikili ticari ilişkileri düzene sokmak adına elçilerini İstanbul’a göndermesiyle başlamış oldu. Bu evre iki ülke arasında dostluk ve dayanışma dönemi olarak anıldı. Bu dönemden sonra iki ülke ilişkileri sürekli bir mücadele ve savaş ortamında geçmeye başladı. Özellikle Rusların yayılma ve genişleme politikasının merkezinde Karadeniz ve Akdeniz havzasının olması bunda en önemli etkendi. Ruslar, Osmanlılara karşı kazandıkları her savaş sonları imzalanan antlaşmalara ticari açıdan yeni imtiyazlar içeren maddelerde ekleterek ticaret ağını genişletmekteydi. Ruslar, bu şekilde XVIII. yüzyılın sonuna dek Osmanlı aleyhinde sınırlarını genişlettikleri gibi Karadeniz’den Akdeniz’e kadar Osmanlı karasularında serbest ticaret hakkını da elde ettiler. Bu çalışma; Osmanlı Devleti ve Rusya arasında XVIII. yüzyılda yaşanan ticari sorunlar başta olmak üzere, Osmanlı tarihi araştırmalarının ana kaynakları olan arşiv vesikaları ve bu alanda yapılmış diğer tetkik eserlerden faydalanılarak, hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Ticaret, Tahıl

Kaynakça

• ACIPINAR, M. (2015). “Ahidnâmeler Çerçevesinde Karadeniz’de Ticaret Ve Yabancı Tüccarların Durumu (XV-XVIII. Yüzyıllar)”. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu-VII: 319-336. AYGÜN, N. (2000). “Trabzon Gümrüğünde İktisadi Faaliyetler (1750-1800)”. OTAM. XI/11: 1-21. AYGÜN, N. (2016a). Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış I (Limanı, Çarşısı, Ticareti ve Tüccarıyla Trabzon (1700-1800). Trabzon: Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları. AYGÜN, N. (2016b). Karadeniz’den Osmanlı Ekonomisine Bakış II (Karadeniz’den Akdeniz’e Ticaret ve Taşımacılık İlişkileri 1680-1960). Trabzon: Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları. AKSIN, A. (2005). “Osmanlı-Rus Ticari Münasebetleri (1787-1830)”. XIV. Türk Tarih Kongre Kitabı. Türk Tarih Kurumu Yayınları. II: 1027-1042. ARIKAN, Z. (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. BOSTAN, İ. (1995). “Rusya’nın Karadeniz’de Ticarete Başlaması ve Osmanlı İmparatorluğu (1700-1787)”. Belleten. LIX/225: 353-394. CEVDET PAŞA, A. (1309). Tarih-i Cevdet. IX. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye. ÇAPRAZ, H. (1997). 1740-1792 Osmanlı-Rus Münasebetleri (Siyasi ve Ticari). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). EKİNCİ, İ. (2007). “Karadeniz’de Bir Serbest Liman Denemesi: Batum 1878-1888”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. 14: 63-77. FİDAN, M. (2006). “Osmanlı-Rus Ticari Rekabetinin İki Devlet Arasında Yapılan Antlaşmalara Yansıması”. Tarih Dergisi. 44: 65-122. FİDAN, M. (2009). “1797-1800 Tarihlerinde Osmanlı-Rusya Arasında Karadeniz Üzerinden Gerçekleşen İhracat ve İthalat (87/5 Numaralı Rusya Ahkam Defterine Göre)”. Tarih Araştırmaları Dergisi. XXVIII/45: 63-84. FİDAN, M. (2020). Osmanlı-Rus Ticari Münasebetleri (XIX. Yüzyıl). Ankara: Gazi Kitabevi. GENÇ, S. (2004). “XVIII. Yüzyılda Karesi Sancağı’nda Hububat Kaçakçılığı”. Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi. V/7: 49-60. GÜÇER, L. (1953). “XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu Dâhilinde Hububat Ticaretinin Tabi Olduğu Kayıtlar”. İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası. III/1: 79-98. GÜNDÜZ, Ö. - M. İNBAŞ (2022). “62 Numaralı Mühimme Defterine Göre İstanbul’un İaşesi ve Memnu’ Meta (1587-1588)”. Erciyes Akademi Dergisi. XXXVI/3: 1240-1259. GÜMÜŞ, Ş. Ö. (2012). “Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’de Ticaret Gemisi İnşa Politikası (1783-1824)”. Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. I/9: 63-77. İNALCIK, H. (2000). “İmtiyâzât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXII: 245-252. İNALCIK, H. (2009). Devlet-i Aliyye-Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. KOCA NEMLİOĞLU, Y. (2017). “18. Yüzyılda Karadeniz’de Rus Deniz Ticareti ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi. XXII: 83-106. KORKMAZ, A. (2019). 16. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un İaşesinde Rodos’un Yeri ve Adanın İaşesinin Temini (Mühimme Defterlerine Göre). Karaman: Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). KÖSE, O. (2004). 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. KÖSE, E. (2015). “Kefe Limanı ve Karadeniz Ticareti (18. Yüzyılın İlk Yarısı)”. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu. VII: 24-56. KURDAKUL, N. (1981). Osmanlı Devleti’nde Ticaret Antlaşmaları ve Kapitülasyonlar. İstanbul: Döler Neşriyat. KUZUCU, S. (2013). Kırım Hanlığı ve Osmanlı-Rus Savaşları. İstanbul: Selenge Yayınları. ÖZTÜRK, T. (2017). “Osmanlılar Zamanında (1650-1750) Trabzon Gümrüğü’nün İşletim Sistemi”. Uluslararası IX. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu (4-5 Mayıs 2017). 1-13. ÖZTÜRK, Y. (2000). Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe (1475-1600). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. SARI, M. - T. TURAN (2019). “Osmanlı-Rus Ticarî İlişkileri ve Türkiye’deki Rus Markaları”. Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. I/2: 367-386. TABAKOĞLU, A. (2003). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları. TOPSAKAL, İ. (2016). “Tarihî Süreçte Rusya-Türkiye İlişkileri”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. III/2: 33-53. TUKİN, C. (1999). Boğazlar Meselesi. İstanbul: Pan Yayıncılık. TURAN, Ş. (2000). Türkiye-İtalya İlişkileri-I (Selçuklular’dan Bizans’ın Sona Erişine). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. TÜRK, M. (2017). Osmanlı Devleti ile Avrupa Devletleri Arasındaki Memnu Meta Ticareti (1550-1600). Pamukkale: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). UZUNÇARŞILI, İ. H. (1995). Osmanlı Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.