Öz
Deyimler çoğunlukla ne zaman ortaya çıktığı bilinmeyen, halkın ortak ürünü olan kalıplaşmış yapılardır. Deyimlerin bünyesinde tarihî dönemlerde kalmış, günümüzde unutulmuş kelimelerle karşılaşmak ihtimal dâhilindedir. Ayrıca deyimler standart dilde kullanılmayan, sadece ağızlarda yaşayan kelimeleri de ihtiva edebilir. Ağızlarda yaşayan deyimlerin daha iyi anlaşılabilmesi için ihtiva ettikleri kelimelerin de muhataplar tarafından biliniyor olması gerekmektedir. Söz konusu gereklilikten hareketle Alanya yöresi ağızlarında kullanılan 1500 civarında deyim taranmış ve standart Türkiye Türkçesinde kullanılmayan 65 kelime incelemeye tabi tutulmuştur. Alanya yöresinde kullanılan deyimler hususunda Tevfik Hacıhamdioğlu tarafından hazırlanan Alanya Ağzından Esintiler adlı eser kaynak alınmıştır. İncelenen kelimelerin tespit edilebildiği ölçüde kökenleri gösterilmiştir. Ayrıca ilgili kelimelerin Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi ve Türkiye Türkçesinin diğer ağızlarında tanıkları olup olmadığı araştırılmıştır. Çalışma sonucunda 65 kelimenin 11 tanesinin Arapça, 4 tanesinin Farsça, 4 tanesinin ise Yunanca olduğu görülmüştür. 7 kelimenin kökeniyle ilgili herhangi bir veri bulunamamıştır. Geriye kalan 39 kelimenin Türkçe olduğu düşünülmektedir. 10 kelimenin Derleme Sözlüğü’nde yer almadığı; 2 kelimenin Derleme Sözlüğü’nde bulunmasına rağmen farklı bir anlamı olduğu görülmüştür. 11 kelimenin doğrudan Eski Türkçe döneminde tanığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehçe-i Osmânî. (hzl. Prof. Dr. Recep Toparlı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AYVERDİ, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. C. I-II-III. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish. Oxford: Oxford University Press. DEMİR, N. (1993). Postverbien im Türkeitürkischen. Unter besonderer Berücksichtigung eines südanatolischen Dorfdialekts. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. DEMİR, N. (1995). “Alanya Ağızlarının Araştırılması”. Türk Dilleri Araştırmaları. 5: 97-104. DEMİR, N. (1997). “Alanya Ağızlarında Şimdi'nin Varyantları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 1995: 99-114. DEMİR, N. (1999). “Alanya Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları”. İlmi Araştırmalar. 7: 57-64. ERCİLASUN, A. B. - Z. AKKOYUNLU (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. GÖNÜLLÜ, A. R. (1985). “Alanya Deyim ve Atasözlerinde Deve”. Türk Folkloru. 72: 9-10. GÖNÜLLÜ, A. R. (1998). Alanya Folklorundan Derlemeler. Alanya: Derya Ofset. GÜRSOY NASKALİ, E. - M. DURANLI (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. HACIHAMDİOĞLU, T. (1996). “Alanya Ağzında Kullanılan, Hayvanlardan İnsanlara Uyarlanan Sözlerden Örnekler”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri II. Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları: 423-425. HACIHAMDİOĞLU, T. (2009). Alanya Ağzından Esintiler (Sözcükler-Deyimler-Dualar-Atasözleri). Alanya: Alanya Kültür ve Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları. KABA, O. (2017). Alanya Yöresi Söz Varlığı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). MERT, A. - F. N. KÜÇÜKBALLI (2022). “Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü’nde Yer Alan Eş Gösterenli Sözcüklere Dair Notlar.” Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. VI/2: 798-810. MERT, A. (2019). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve Ağızlarına Uzanan Söz Varlığı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). NASİLOV D. M. vd. (2016). Drevnetyurkskiy Slovar’. Astana: Gılım Baspası. ÖZGÜR, C. (2004). “Alanya Ağzı Üzerine Tespitler”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri III. Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları: 407-418. SAKAOĞLU, S. (1996). “Alanya ve Konya Deyimleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”. Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri II. Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları: 23-25. ŞİMŞEK, Y. (2013). “Kan Kaşanmak” Deyimi Üzerine.” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8/1: 2539-2546. TIETZE, A. (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C. I-II-III-IV. (ed. Semih Tezcan). Ankara: TÜBA Yayınları. TIETZE, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C. I. (ed. Nurettin Demir-Emine Yılmaz). Ankara: TÜBA Yayınları. Türkçe Sözlük (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (2009). C. I-II-III-IV-V-VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. WILKENS, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen / Eski Uygurcanın El Sözlüğü. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen. XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1995). C. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 22 Mart 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 |