On Marriage Rituals as a Swear and Words Used to Express practices Concerning Marriage: Cradle of Rank, Betrothal, Solemnizing

Yıl 2012, Cilt: 33 Sayı: 33, 109 - 116, 01.03.2012

Bilgehan Atsız Gökdağ

Öz

Activities describing steps of marriage process are usually denominated with idioms containing the verb kes- 'to cut' and its derivatives. Verbs of the expressions like beşik kertmek, söz kesmek, nikâh kıymak all contain the meaning 'cutting'. In old Turkish tradition, if two strange persons decide to be friend and brother of each other, they cut their arms in the presence of their relatives, and their blood pours into a cup. They put a sword or another weapon between them, and then mix their blood with wine and drink. After that, they exchange their weapons or horses or sisters. Thus, they become friends bound by an oath. People becoming friend of each other in that way were called 'anda' during the Mongol periods. It is very natural that such an important ritual as marriage would contain arrangements made by blood. The acts kert- 'to scrape', kes- 'to cut' and kıy- 'to sliver' would surely cause blood to pour. This is so in the practices for swore brotherhood, too.

Anahtar Kelimeler

marriage, to cut, take an oath

Bir Yemin Olarak Evlilik Törenleri Ve Evlenmeyle İlgili Pratikleri İfade Ederken Kullanılan Kelimelere Dair: Beşik Kertmek, Söz Kesmek, Nikâh Kıymak

Öz

Evlenme ile ilgili belirli aşamaların, Türkler arasında genellikle kesmek fiili ve türevleriyle kurulan deyimlerle ifade edildiği bilinmektedir. Beşik kertmek, söz kesmek ve nikâh kıymak gibi söz gruplarına göz attığımızda kesmek fiili etrafında bir anlatımın oluştuğunu fark ederiz. Türk toplumunda iki yabancı kardeşleşmeye ve dost olmaya karar verirlerse soydaşlarının huzurunda kollarını keserek bir kaba kanlarını akıtırlar. Aralarına kılıç, ok veya başka bir silah koyarak şarap karıştırarak beraber içerlerdi. Sonra silahlarını, yahut atlarını ve yahut hemşirelerini değiştirirler böylece “antlı adaş” olurlardı. Moğol devrinde bu törenle dostlaşmış olanlara “anda” denilmiştir. Evlilik gibi soyun devamlılığının en önemli aşaması olan dönemde kanla yapılan sözleşmelerin bulunması tabiîdir. Kertmek, kesmek ve kıymak eylemlerinin sonucu olarak şüphesiz kan akacaktır. Kan kardeşliği, kandaşlık gibi uygulamalarda da bu durum görülür.

Anahtar Kelimeler

evlilik, kesmek, ant içmek.

Kaynakça

• AKMATALİYEV, Abdıkan (2001). Kırgız Folkloru ve Tarihî Kahramanlar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• ALTAYLI, Seyfettin (2005). Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Ankara.
• ARIKOĞLU, Ekrem (2005). Örnekli Hakasça‐Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ATALAY, Besim (1943), Divanü Lûgat‐it‐Türk Tercümesi I, TDK Yayınları, Ankara.
• DS 1975= Derleme Sözlüğü, VIII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• GÖKYAY Orhan Şaik (1973). Dedem Korkud’un Kitabı, Ankara.
• IFRAH, Georges (1996). Rakamların Evrensel tarihi I. Bir Gölgenin Peşinde, Ankara: Tubitak Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1987a). “Adaş ve Sağdıç Kelimelerinin En Eski Anlam‐ ları”, Makaleler ve İncelemeler, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları: 295‐ 304.
• İNAN, Abdulkadir (1987b). “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”, Makaleler ve İncelemeler, 2. Baskı, Ankara: TTK Yay.: 317‐330.
• KARA Mehmet ‐ KARADOĞAN Ahmet, (2004). Türkmen Türkçesi‐Türkiye Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Ankara: Çağlar Yayınevi.
• KARAASLAN Mehmet (2010). Kaşkay Türklerinde Geçiş Dönemler Doğum‐ Evlenme‐ Ölüm, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti‐ tüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• KİLLİ Gülsüm (2005). “Toy”, Türksoy Dergisi, S: 16, Ankara
• KÖSE Nerin (2001). Kazakların “Beşik”, “Bel‐Karın‐Kursak”, “karşı kuda”, “Basağa mavlav”, “emengerlik”, “kelin körimlik” ve “kuyrık‐bavır cev” Adlı Âdet İnanç ve Pratikleri Hakkında Uluslar Arası Türkistan Halk Kültürü Sempozyumu, Muğla: Muğla Üniversitesi Yay.: 147‐152.
• NASKALİ Emine Gürsoy‐Muvaffako Duranlı (1999). Altayca Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÜNEL Evrim Ölçer (2005). “Kan Olgusunun Soyun Devamlılığı Bağla‐ mındaki Dönüştürücülüğü”, Milli Folklor, 65: 40‐45.
• SİNAN Ahmet Turan (2001). Türkçenin Deyim Varlığı, Malatya: Kubbealtı Yayıncılık.
• TANNAGAŞEVA,N.N. Kurpeşko‐ AKALIN, Şükrü Haluk (1995). Şor Sözlüğü, Adana: Türkoloji Araştırmaları Yayınları.
• TEZCAN, Mahmut (1998). “Çocuk Nişanlılığı (Afyon Çayırbağ Köyü Örneği)”, Türk Halk Kültürü Araştırmaları 1997, Ankara: Kültür Bakanlığı, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• VASİLİEV(CARGISTAY) Yuriy (1995). Türkçe‐Sahaca (Yakutça) Sözlük, An‐ kara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YORULMAZ Osman (2011). ”Kazak Türklerinde Evlilik Âdetleri”, Mehmet Eröz Armağanı, hzl. Mustafa Aksoy, Osman Yorulmaz, İstanbul: Ötü‐ ken Neşriyat: 187‐214
• YUDAHİN K.K. (1948). Kırgız Sözlüğü, Cilt:II (Çvr.Abdullah Taymas), İstan‐ bul.
• ZEYNEŞ İsmail (2002). Kazak Türkleri, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.