North of Black Sea According to European Travellers in the Era of Mongolıan

Yıl 2011, Cilt: 30 Sayı: 30, 43 - 70, 01.12.2010

Ergin Ayan

Öz

As the Great Mongol invasion reached the shores of Adriatic, European Christian world was terrified and they in-tended to take some precautions. Some legations, which were designated by popes, went to Kara Kurum (capital of Mongolia) from Black Sea’s North shores for gaining Mongolians to their own political benefits. Two of them are Carpini and Rubruk. Those two Fransiscan ambassadors written down their geographical, historical, social and cultural observation as a travel book. In our study we examined the informations about the North of Black Sea in those two ambassador’s travel books by crossreferancing other sources.

Anahtar Kelimeler

Carpini, Rubruk, Mongol, Black Sea, Tatar

Moğol Devri Avrupalı Seyyahlara Göre Karadeniz’in Kuzeyi

Öz

Büyük Moğol istilâsı Adriyatik kıyılarına ulaştığı devirlerde, Avrupa Hıristiyan dünyası bu müthiş istilâ karşısında dehşete düşmüş ve bir takım önlemler düşünmeye başlamıştı. Papalar tarafından görevlendirilen elçilik heyetleri, Moğolları kendi siyasal yararları hesabına kazanabilmek amacıyla, daha çok Karadeniz’in kuzeyinden Moğol başkenti Karakurum’a kadar gitmişlerdi. Bunlardan ikisi Plano Carpini ile Rubruk’tur. Fransisken tarikatına mensup olan bu elçiler, Karadeniz’in kuzeyinden yapmış oldukları yolculukları sırasında coğrafi, tarihi, sosyal ve kültürel anlamda görüp, duyduklarını seyahat-name şeklinde kaleme almışlardır. Çalışmamızda bu Avrupalı elçi ve seyyahların eserlerindeki Karadeniz Kuzeyi ile ilgili bilgi-ler, diğer kaynaklarla karşılaştırılarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Carpini, Rubruk, Moğol, Karadeniz, Tatar

Kaynakça

• AKSARAYÎ, Müsâmeretü’l-ahbâr, TTK, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000.
• ALPARGU, M., “Güvenlik Boyutunda Türkiye-Azerbaycan İlişkileri”, Stratejik Araştırmalar Dergisi, Şubat 2004, S. 3.
• AVŞAR, B. Z., “Kafkasya-Rusya Federasyonu ve Türkiye”, Yeni Türkiye Türk Dünyası Özel Sayısı II, Temmuz-Ağustos 1997, S. 16.
• AYAN, E., “Haçlıların Moğollarla İttifak Teşebbüsleri”, Türk Kültürü, Ekim 2001, S. 462. AYAN, E., “Selçuklu-Kıpçak İlişkileri”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2009, Vol. 11, S. 2.
• Togan, a. g. m., s. 597.
• BAYRAMKULOV, A., “Alanların Dilleri hakkında Tarihi Belgeler”, http:// www.kamatur.org/makaleler/tarih/60-alanlarin-dlerhakkinda-tar belgeler.
• BARTHOLD, W., “Derbend”, İA (MEB), III, İstanbul 1988.
• BARTHOLD, W., “Sugdak”, İA (MEB), XI, İstanbul 1988.
• BATTON, Wilhelm Von Rubruk, Ein Weltreisender Aus Dem Franziskaner- orden Und Seine Sendung İn Das Land Der Tataren, Münster 1921.
• BEAZLEY, C. R., The Text And Versions Of John Plano Carpini And William De Rubruquis, London 1903 (Hakluyt Society).
• BOZKURT, M. F., “Altay Dil Ailesi ve Japoncanın Türkçe İle Akrabalığı Soru- nu”, http://turkoloji.cu.edu.tr/SKI%20TURK%20DILI/mehmet_fuat_ bozkurt_akrabalik_japonca.pdf
• BROCK, P., “The Fall of Circassia: A Study in Private Diplomacy”, English Historical Review, Temmuz 1956), C. 71.
• BROSSET, F., Gürcistan Tarihi, Yayına Haz. E. Merçil, TTK, Ankara 2003.
• CHAVANNES, E., Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. Mustafa Koç, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.
• CÜVEYNÎ, Tarih-i Cihangüşa, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• ÇELİKPALA, M., “Siyasi, Ekonomik ve Demografik Göstergeleriyle Kuzey Kafkasya”, Kafkasya Dergisi, Mart 2006, S. 1.
• ÇOG, M., “Emeviler ve Abbasiler Dönemi Hazar-Arap İlişkileri”, Turkish Stu- dies/Türkoloji Araştırmaları, Spring 2007, Vol. 2, S. 2.
• DARKOT, B., “Sinop”, İ (MEB), X, İstanbul 1988.
• GOLDEN, P. B., Hazar Çalışmaları, Çev. E. Ç. Mızrak, Selenge Yayınları, İstan- bul 2006.
• GOLDEN, P. B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, KaraM Yayınları, Çorum 2006.
• GROUSSET, R., Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Aras Yayınları, Çev. Sosi Dolanoğlu, İstanbul 2005.
• GROUSSET, R., Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Çev. Sosi Dola- noğlu, Aras Yayıncılık, İstanbul 2006.
• GROUSSET, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R. Reşat Uzmen, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1980.
• GUMİLEV, L. N., Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, Selenge Yayınları, İs- tanbul 2006.
• GÜL, M., “XIII.-XV. Yüzyıllarda Anadolu Türkleri İle Trabzon Rum Devleti Arasındaki İlişkiler: Trabzon ve Çevresinin Fethi”, Trabzon ve Çevresi Uluslar arası Tarih, Dil, Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001), I, Trabzon 2002.
• “Hazarlar ve Karaylar”, http://www.efrasyap.com/Icerik/IcerikDetay.aspx ?IcerikID=441.
• HOWORTH, H. H., History of the Mongols, II, London 1880, s. 36-92.
• http://www.hackhell.com/serbest-kursu/540911-sahte-musluman- ummetci-devsirmeler.html.
• Hududu’l-Âlem, Çev. A. Duman-M. Ağarı, Kitabevi Yayınevi, İstanbul 2008.
• İBN FAZLAN, Seyahatnâme, Bedir Yayınevi, Çev. R. Şeşen, İstanbul 1995.
• İBN HURDADBİH, Yollar ve Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayın- ları, İstanbul 2008.
• İBN RUSTEH, El-a‘lakü’n-nefîse, Neşr. M. J. De Gooje, Leyden 1892.
• İBN-İ BİBİ, el-Evâmirü’l-‘alâiye fi’l-Umuri’l-‘alâiye (Selçuk-Nâme), II, Çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1996.
• İBNÜ’L-ESÎR, El-Kâmil fi’t-Tarih, IX, Türkçe terc. A. Özaydın, İstanbul 1987.
• İSTAHRÎ, Mesâlikü’l-memâlik, Neşr. De Goeje, Leyden 1927.
• JOHANN DE PLANO CARPİNİ, Moğol Tarihi ve Seyahatnâme, Çev. Ergin Ayan, Derya Kitabevi, Trabzon 2000.
• JOHANSON, L., Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler, Çev. Nurettin Demir- Emine Yılmaz, Ankara 2002.
• KAFESOĞLU, İ., Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1988.
• KAFLI, K., Şimali Kafkasya, Vakıt Matbaası, İstanbul 1942.
• KALAFAT, Y., “Albanlar Tarihi ve Ermeni Kültür Stratejisi”, Ermeni Araştır- maları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri-II.Cilt, http://www.eraren.org/ index.php?Lisan=tr&Pag e=YayinIcerik&IcerikNo=90.
• KALANKATLI MOSES, Alban Tarihi, Çev. Yusuf Gedikli, Selenge yayınları, İstanbul 2006.
• KAPLAN, Z., Mircea Eliade’ın Eserlerinde Toprak Ana, Kadın ve Doğurganlık, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana 2006.
• KİRAKOS GANJAKETSİ, History of the Armenians, Trans. R. Bedrosian, New York 1986.
• KOSOK, P., Kuzey Kafkasya Hürriyet ve İstiklal Savaşı Tarihinden Yapraklar, Çeltüt Matbaası, İstanbul, 1960.
• KÖPRÜLÜ, M. F., Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul 1986.
• KURAT, A. N., IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi, Ankara 1992.
• “Kuzey Kafkasya’da İslâmiyet”, http://www.gizlitarih.com/index.php?e= 228.
• KUZEYEV, R. G., İtil-Ural Türkleri, Çev. Arif Acaloğlu, Selenge yayınları, İs
• LEWİS, B., Haşişiler, Çev. Ali Aktan, Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
• LORENZ VON MOSHEİM, Historia Tartarorum Ecclesiastica, Helmstad 1741.
• MARKO POLO, Seyahatname, Haz. Filiz Dokuman, I, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul (tarihsiz).
• MEHMETOV, İ., Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etnik Yapı, Ötüken Neşriyat, İs- tanbul 2009.
• MES’ÛDÎ, Mürûcu’z-zeheb, I, Farsça terc. Ebû’l Kâsım Pâyende, Tahran 1374 hş.
• MESÛDÎ, Mürûcu’z-zeheb, II, Neşr. Barbier de Meynard, Paris 1861-1874.
• MİNORSKY, V., Hududu’l-Âlem, Çev. A. Duman-M. Ağarı, Kitabevi Yayınevi, İstanbul, 2008.
• MİRHOND, Ravzatu’s-safâ, II, Neşr. Abbâs Zeryâb, Tahran 1358.
• MİRZA BALA, İA (MEB), III, İstanbul 1988.
• ORKUN, H. N., Eski Türk Yazıtları, TTK, Ankara 1986.
• ÖZEY, R., “Kafkasya ve Kafkas Ülkeleri”, Harp Akademileri Bülteni, İstanbul 2001, Yıl 37, S. 199.
• REŞÎDÜDDÎN FAZLULLAH, Câmi’ü’t-tevârîh, I, Neşr. Muhammed Rûşen- Mustafa Mûsevî, Tahran 1373 hş.
• ROBERTS, J. M., Avrupa Tarihi, İnkılâp Kitabevi, Çev. Fethi Aytuna, İstanbul 1996..
• SALMAN, H., Türgişler, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1998.
• SCHMİDT, W., Ursprung der Gottesidee, Münster 1933.
• SEVİM, A., Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, TTK, 1993.
• SPULER, B., İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara 1987.
• ŞEMSEDDİN SÂMÎ, Kâmûsu’l-A’lâm, III, Mihran Matbaası, İstanbul 1308.
• ŞEŞEN, R., İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Türk Kültü- rünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1998.
• TANERİ, A., “Atatürk ve Harf İnkılâbı”, Ankara Üniversitesinin 50. Kuruluş Yılı Armağanı, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 2006.
• TANERİ, A., Celâlü’d-Dîn Harizmşâh ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1977.
• TEMİZKAN, A., “Rusya Ve Osmanlı Devleti’nin Kafkas-Ötesinde Nüfuz Müca- delesi”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, İzmir 2006, C. VI.
• TOGAN, A. Z. V., “Arrân”, İA (MEB), I, İstanbul 1988.
• TOGAN, N., “Hüen-Çang’a Göre Peygamberin Çağında Ortaasya”, İslâm Tet- kikleri Enstitüsü Dergisi, IV, İstanbul 1964, Sayı 1-2.
• TOGAN, Z. V., Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, İs
• TURAN, O., Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2001.
• ÜNAL, F., XVIII. Asır Türk-Rus Münasebetlerinde Neplüyev, Titiz Yayınları, İstanbul 2010.
• WİLHELM VON RUBRUK, Moğolların Büyük Hanına Seyahat, Çev. Ergin Ayan, Ayışığı Kitapları, İstanbul 2001.
• YAKUBOVSKİY, Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, TTK, Ankara 1992.
• YANAR, S., Türk-Rus İlişkilerinde Gizli Güç Kafkasya, IQ Yayınları, İstanbul, 2002.
• YORULMAZ, O., “Moğol İstilası Sonrası Kanglılar/Kanklılar”, bilig, Kış/2007, S. 40.
• YÜCEL, M. U., Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007, s. 72 vd.
• ZEKİYEV, M. Z., “Mişerler, Başkurtlar ve Dilleri”, Türkiyat Araştırmaları Der- gisi, http://www.turkiyat.sel cuk.edu.tr/pdfdergi/s19/toker.pdf