Azarbaijan in the Eyes of the Itinerant Karçınzade Süleyman Şükrü

Yıl 2010, Cilt: 27 Sayı: 27, 105 - 139, 01.07.2010

Elnur Ağayev

Öz

Travelbooks have a significant place in the written documents of history. In travelbooks, travelers present information concerning people living in a country or a geographical place that they have traveled to, important aspects of historical, cultural, social and economic lives of the states established by them. When deploying travelbooks written by various people with different purposes as a source by the historian, the historian attributes importance to the employment of techniques and methods specific to the research method of history. Travelbooks are exposed to carefully made internal and external critical review, what is correct is distinguished from what is incorrect and exagerrations are excluded. The author of the document, the period of the document, viewpoints reflected in the document, information included in the document are examined with a critical viewpoint by comparing and contrasting it with the other sources of that period. In this study, information related to Azerbeijan in the travelbook entitled Seyahatü’l-Kübra (Great Traveling), which contains Turkish traveler Karçınzade Süleyman Şükrü’s trips to the Middle East, the Middle Asia, Europe and Russia between 1886-1907 is analyzed in the light of the data of history. The researcher gives prominence to comparing and contrasting the information reflected in the travelbook with the period and other written sources specific to the period.

Anahtar Kelimeler

Travelbooks, Karçınzade Süleyman Şükrü, Seyahatü’l-Kübra, Azerbeycan, Bakü, Tağıyev

Seyyah Karçınzade Süleyman Şükrü'nün Gözüyle Azerbaycan

Öz

Tarihin yazılı kaynakları arasında seyahatnameler önemli yer tutmaktadır. Se-yahatnameler ortaya koyan seyyahlar çalışmalarında, gezdikleri ülke ve coğraf-yalarda yaşayan halkların, onların kurdukları devletlerin tarih, kültür, sosyal ve ekonomik hayatına dair önemli gördükleri, dikkatlerini çektikleri bilgileri ak-tarmaktadırlar. Farklı insanlar tarafından değişik amaçlarla yazılan seyahatnameler, tarihçi ta-rafından kaynak olarak kullanılırken, tarih araştırma metodunun ön gördüğü teknik ve yöntemlerin uygulanmasına dikkat edilmektedir. Seyahatnameler dikkatli iç ve dış tenkitten geçirilir, doğru ve yanlışlar, mübalağalar ayırt edilir. Eserin yazarı, dönemi, düşünceleri, eserdeki bilgiler dönemin diğer kaynaklarıyla karşılaştırılarak eleştirel bakış açısıyla incelenir. Yapılan bu çalışmada, Türk seyyahı Karçınzade Süleyman Şükrü’nün 1886-1907 yılları arasında Ortadoğu, Orta Asya, Avrupa ve Rusya’ya yaptığı gezilerini içeren Seyahatü’l-Kübra (Büyük Seyahat) isimli seyahatnamesinde, Azerbaycan ile ilgili aktardığı bilgiler tarih biliminin verileri ışığında incelenmektedir. İnceleme yapılırken, seyahatnamede aktarılan bilgilerin, dönem veya dönemle ilgili yazılan kaynaklarla karşılaştırılmalarına dikkat edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Seyahatnameler, Karçınzade Süleyman Şükrü, Seyahatü’l-Kübra, Azerbaycan, Bakü, Tağıyev

Kaynakça

• “Nizami Müzeyini Hacıağa Dadaşov Tikdirib”, Musavat gazetesi, 22.05.2009
• “Seyahatname”, Ana Britannica (Genel Kültür Ansiklopedisi), cilt 19, İstanbul 2004.
• “Seyahatname”, Meydan Larousse (Büyük Lugat ve Ansiklopedi), cilt 17, İstanbul b.t.y.
• “Баку и его районы” 1913 года, справочный ежегодник, Издание М. С. Шапсовича, Баку 1913.
• AFYONCU, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, II cilt, 11. baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
• AFYONCU, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, IV cilt, 7. baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2005.
• ALİYEV, Hamid, Ölkeler, Şeherler, İnsanlar..., Bakü 1976.
• ARIKAN, Zeki, “Batıda Türk İmajı”, Osmanlı, 9. cilt, editörler Güler Eren, Kemal Çi- çek, Cem Oğuz, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
• ASHURBEYLİ, S. B., “Siyahat-name Evliya Chelebi kak istochnik po izucheniyu gorodov Azerbaydjana v pervoy polovine XVII veka”, XXV Mejdunarodnıy Kongres Vostokovedov, Dokladı Delegatsii SSSR, Moskova 1960.
• ASLAN, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine “Kardaş Kömegi (yardımı)” ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• AŞURBEYLİ, Sara, Bakı Şeherinin Tarixi, (Orta Esrler Dövrü), Avrasiya Press, Bakü 2006.
• BAYKARA, Tuncer, Tarih Araştırma ve Yazma Metodu, Akademi Kitabevi, İzmir 1999.
• BERGÜŞAD, Celal, “Dostluk, Kardeşlik Diyarı”, Azerbaycan Dergisi, sayı 3, Bakü 1987.
• ÇORUHLU, Tülin, “Azerbaycan’da Bir Ateşgâh”, Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü, Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan, Editörler: Yaşar Çoruhlu, Nalan Türkmen, Nuri Seçgin, Anıl Yılmaz, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2006.
• DEVELİ, Hayati, “Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre XVII. Yüzyıl AzerbaycanTürkmen Ağzı”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I (20-26 Eylül 2004), Ankara 2004.
• DUNN, Ross E., İbn Batuta’nın Dünyası, Çev. Yeşim Sezdirmez, İstanbul 1986.
• EFENDİYEVA, Çiçek, “Afanasi Nikitin’in “Üç Deniz Ötesi Seyahat” Adlı Eski Rusça Eserindeki Eski Türk Kökenli Kelimeler Üzerine Bir İnceleme”, Folklor/Edebiyat, Sayı: 56, 2008, s. 25-34.
• FATULLAYEV, Şamil, Gradostroitelstvo Baku, XIX-nachala XX vekov, İnstitut Arkhitekturı i İskusstva Akademi Nauk AzSSR (İAiİ), Baku 1978.
• GAFAROVA, Elmira, Amerika Görüşleri, Bakü 1987.
• GASPIRALI İSMAİL, Seçilmiş Eserleri: Dil-edebiyat-seyahat yazıları, yay. hzl. Yavuz Akpınar, 3. cilt, Ötüken Yayınları, İstanbul 2008.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Karçınzade Süleyman Şükrü”, Türk Dili-Gezi Özel Sayısı, Sayı 258, Ankara 1973, s. 556-566.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Türkçede Gezi Kitapları”, Türk Dili-Gezi Özel Sayısı, Sayı 258, Ankara 1973, s. 46
• GÜNGÖR, Nuri, Eğirdir Ansiklopedisi ve Hamidoğlu Tarihi Oyun, Eğirdir Belediyesi Yayını, Eğirdir 2005.
• Hacı Zeynalabdin Tağıyev, ed. Abülfez Haşimoğlu, Ekrem Bağırov, Paşa Elioğlu, Bakü 1993.
• HACIYEV, Magsud, “Dört Yılda Gördüklerim”, Azerbaycan Dergisi, sayı 1, Bakü 1985, s. 132-158
• HESENELİYEV, Neriman, “Esrin Yaşıdı İle Görüş”, Azerbaycan Dergisi, sayı 12, Bakü 1989, s. 144-165.
• İBN BATTÛTA TANCÎ, Ebû Abdullah Muhammed, İbni Batuta Seyahatnamesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
• İBRAHİMOV, Cafer, Meşhur Rus Seyyahı Afanasi Nikitin’in Azerbaycan’a Seyaheti, Bakü 1956.
• İLKİN, Gılman, Bakı ve Bakılılar, Bakı 2006. İSMAİL, Mahmut, Marat İbrahimov, El Atası, Bakı 1994.
• KARAGÜR, Nesrin Sarıahmetoğlu, Petrolün Sihirli Dünyası Bakü, İstanbul 2007.
• KARÇINZADE SÜLEYMAN ŞÜKRÜ, Seyahatü’l-Kübra (Büyük Seyahat), (Osmanlıcadan yeni yazıya aktaran Salih Şapçı), Eğirdir Belediyesi Kültür Hizmeti, Eğirdir 2005.
• KARPAT, Kemal H., İslâm’ın Siyasallaşması, Çeviren Şiar Yalçın, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2009.
• KEREMOV, Nureddin, Gırk İl Seyahetde, Bakü 1977.
• KEREMOV, Nureddin, Gudsinin Seyahetleri, Bakü 1983.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usûl, Kubbealtı Neşriyatı, 7. Baskı, İstanbul 2001.
• MAHMUDOV, Yagub, Seyyahlar Azerbaycan’a Gelir, Bakü 1977. MCNEİLL, William H., Dünya Tarihi, İmge Yayınları, 13. baskı, Ankara 2008.
• METİN, Celal, Türk Modernleşmesi ve İran (1890-1936), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• MİRZA BALA, “Bakü”, İslam Ansiklopedisi, 2. cilt, Beşinci Baskı, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Kitapları, İstanbul 1979, s. 259.
• ORTAYLI, İlber, Eski Dünya Seyahatnamesi, Aşina Kitaplar Yayınları, Ankara 2007.
• ORTAYLI, İlber, Tarihimiz ve Biz, Timaş Yayınları, İstanbul 2008.
• ÖZCAN, Ömer, “Karçınzade Süleyman ve Seyahatü’l-Kübra”, Türk Yurdu Dergisi, Şubat 2008, Cilt 28, Sayı 246, s. 162-165.
• ÖZÇELİK, İsmail, Tarih Araştırmalarında Yöntem ve Teknikler, Gündüz Eğitim ve Yayıncı- lık, Ankara 2001.
• MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR,, Hophopname, I. Cilt, Bakü 2004.
• SHARDEN, Jan, Seyahetname (Paris’ten İsfahana Seyahet), Fransız dilinden çev.: Vagif Aslanov, Bakü 1994.
• SHKLOVSKI, V., Seyyah Marko Polo, Bakü 1973.
• SULEYMANOV, Manaf, Eşitdiklerim, Okuduklarım, Gördüklerim, Bakü 1987.
• SÜLEYMANOV, Manaf, Hacı Zeynelabidin Tağıyev, Bakü 1996.
• SÜLEYMANOV, Manaf, Neft Milyoncusu, Bakü 1996.
• TOGAN, Zeki Velidi, Tarihde Usul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1950.
• TÜRKOĞLU, İsmail, “20. Yüzyılda Bir Türk Seyyahı”, Toplumsal Tarih, sayı 20, Ağustos 1995, s. 6-10.
• TÜRKOĞLU, İsmail, “Abdürreşid İbrahim’in Bilinmeyen Yılları”, Toplumsal Tarih, sayı 19, Temmuz 1995, s. 13-17.
• TÜRKOĞLU, İsmail, “Abdürreşid İbrahim’in Seyahatleri”, Yazıkı, Duhovnaya Kultura i İstoriya Tyurkov: Traditsii i Sovremennost, cilt 3, Moskova 1997.
• TÜRKOĞLU, İsmail, Sibiryalı Meşhur Seyyah Abdürreşid İbrahim, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1997.
• ÜNAL, Kerami, “Afanasiy Nikitin’in Üç Deniz Ötesine Yolculuğu ve Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi”, Third International Conference of the Asian Philosophical Association 2008, Almatı/Kazakistan, Oct. 2008, Third International Conference of the Asian Philosophical Association 2008, 1, 1, pp. 81-85.
• VELİHANLI, N. M., IX-XII Esr Ereb Coğrafiyaşünas ve Seyyahları Azerbaycan Hakkında, Bakü 1974.
• YEŞİLOT, Okan, Tagiyev, İstanbul 2004.