Turkic Name of the River Dnieper and the 2500 Years To Be Explained

Yıl 2010, Cilt: 26 Sayı: 26, 17 - 26, 01.06.2010

Osman Karatay

Öz

Jordanes of the 6th century relates that the Huns used to call the river Dnieper as ‘Ver’. This name is etymologised by linguists as connected with the name ‘Özü’ given by the Turks of near ages to the same river. Al-Bîrûnî of the 11th century tells about the ‘Vâr’ steppes, where the Peceneg Turks lived in his days. This word is associated with the name given by Jordanes for the Dnieper, which was in the mid of the Peceneg country. No other source gives this name and it seems to be reserved only to Turks. A similar word occurs in Herodotus of the 5th century BC in the form ‘Oares’. This name, used by only Turks for a wide time interval, may indicate the very antiquity of settlement of the Turks in the region.

Anahtar Kelimeler

Dnieper, Özü, north of the Black Sea, Turkic homeland, the Scythians, the Huns, the Pecenegs.

Dnyeper Nehrinin Türkçedeki Adı ve İzahı Gereken 2500 Yıl

Öz

6. yy tarihçisi Jordanes Hunların Dnyeper nehrine ‘Vär’ dediklerini söyler. Bu isim dilbilimce yakın çağlarda Türklerin aynı ırmağa verdikleri ‘Özü’ ismine bağlanır. 11. yy’dan Bîrûnî, Peçeneklerin yaşadığı ‘Vâr’ bozkırından bahseder. Bu kelime açıkça o zamanki Peçenek ülkesinin tam ortasında bulunan Dnyeper’in Jordanes’teki ismini çağrıştırmaktadır. Başka kaynaklarca ve başka halklarla alakalı olarak geçmeyişinden hareketle, sadece Türklerce kullanılan bir isimle muhatap olduğumuzu düşünebiliriz. Benzer bir kelimeye MÖ 5. yy’dan Herodotos’un eserinde de ‘Oares’ biçimiyle rastlanır. Bu da Sakalarla alakalı olabilir. Çok geniş bir zaman dilimine yayılan ve sadece Türklerce kullanılan bu isim, Türklerin bölgedeki yerleşimlerinin çok eski olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Dnyeper, Özü, Karadeniz kuzeyi, Türklerin anayurdu, Sakalar, Hunlar, Peçenekler.

Kaynakça

• AL-BERUNİ, The Book Most Comprehensive in Knowledge on Precious Stones, tr. H. Mohammad Said, İslamabad, 1989.
• AYAN, Ekrem, “Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı”, Türkler, yay. K. Çiçek vd., III, Ankara, 2002, s.622-629.
• BARTHOLD, V. V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H. D. Yıldız, Ankara, 1990.
• BRUTZKUS, J., “The Khazar Origin of Ancient Kiev”, Slavonic and East European Review, III/1 (1944), s.108-124.
• CLAUSON, Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford, 1972. CONSTANTINE PORPHYROGENITUS,
• De Administrando Imperio. II:
• Commentary, ed. F. Dvornik - R. J. H. Jenkins - B. Lewis - Gy. Moravcsik - D.
• Obolensky - S. Runciman, London, 1962.
• ----, De Administrando Imperio, yay. Gy. Moravcsik - R. J. H. Jenkins, Washington, 1967.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, 7. Baskı, İstanbul, 1980.
• GOLDEN, Peter B., Hazar Çalışmaları, çev. E. Ç. Mızrak, İstanbul, 2006.
• HERODOTOS, Herodot Tarihi, çev. M. Ökmen, 3. Baskı, İstanbul, 1991.
• JORDANES, The Gothic History of Jordanes, yay. C. C. Mierow, London, 1915.
• KARATAY, Osman, “Karadeniz İsmi: Hazar ve Bulgar Boyutundan Bir Bakış”, Karadeniz – Black Sea – Черное Море, Sayı 2 (2009), s.54-75.
• ----, “Some Views on Looking for a New Home for Ancestors of Turks and Magyars in the middle East”, Journal of Eurasian Studies, 3 (Temmuz-Eylül 2009), s.50-73.
• KAYA, Mahmut, “Râzî, Ebû Bekir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt 34, İstanbul, 2007, s.479-485.
• KOKOVTSOV, P. K., Yevreysko-Xazarskaya Perepiska v X Veke, Leningrad, 1932.
• KURAT, Akdes N., Peçenek Tarihi, İstanbul, 1937.
• MALLORY, J. P., Hint-Avrupalıların İzinde, çev. M. Günay, Ankara, 2002.
• NIKONOV, V. A., Kratkiy Toponimiçeskiy Slovar’, Moskva, 1966.
• ÖZTÜRK, Temel, “Özü” maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt 34, İstanbul, 2007, s.133.
• PRITSAK, Omeljan, “Ein hunnisches Wort”, Zeitschrift der deutschen Morgenlandischen Gesselschaft, 104/1 (1954), s.124-135.
• ----, “The Hunnic Language of the Atilla Clan”, Harvard Ukrainian Studies, VI/4 (1982), s.428-476.
• ----, “Türk-Slav Ortak Yaşamı. Güneydoğu Avrupa’nın Türk Göçebeleri”, Türk- ler, yay. K. Çiçek vd., III, Ankara, 2002, s.509-521.
• SALMAN, Hüseyin, “Karluklar”, Türkler, yay. K. Çiçek vd., II, Ankara, 2002, s.421- 424.
• ŞEŞEN, Ramazan İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2. baskı, Ankara, 1998.