The First International Police Peacekeeping Mission in Ottoman-Macedonia: Mürzsteg Reform Program

Yıl 2010, Cilt: 24 Sayı: 24, 75 - 108, 01.04.2010

Ali Dikici

Öz

The nationalist conflict in Macedonia at the turn of the twentieth century incorpo-rating the territory slipping out of Ottoman control led to intervention of Euro-pean countries in 1903. A Mürzsteg Program was introduced by those countries to reform the Ottoman law enforcement agency i.e. police and gendarmerie (jandarma) organization in Macedonia. The gendarmerie was the empire's principal internal security organization and in a broader sense it was a paramilitary and centralized police organization. Therefore Mürzsteg Reform Program could be taken as the first international peacekeeping police mission within Ottoman-Macedonia. Although acknowledging the wide-ranging Mürzsteg Reform Plan, the present ar-ticle is concerned more with the law enforcement agency reform in Ottoman-Macedonia within which gendarmerie –in a broader sense police forces- was reestablished, monitored and reformed almost a century ago. So the article does not try to reveal other aspects of the Program and concentrates solely on the police reform.

Anahtar Kelimeler

Macedonia, Mürzsteg Reforms, Ottoman Gendarmerie, Balkans

Osmanlı Makedonyasında Kurulan İlk Uluslararası Polis Barış Koruma Misyonu: Mürzsteg Reform Programı

Öz

Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde Makedonya’da ortaya çıkan ve Osmanlı Devle-ti’nin bölgedeki hâkimiyetini kaybetmesine yol açan milliyetçi çatışmalar, 1903 yılında Avrupa devletlerinin müdahalesini beraberinde getirmişti. Bu ülkeler Makedonya’da bazı alanlarda olduğu gibi Mürzsteg Programı adı altında Osmanlı zabıtasını reformdan geçirmeyi hedefleyen bir programı uygulamaya koymuşlardı. Bu dönemde jandarma, İmparatorluğun bölgedeki en önemli kolluk kuvveti idi ve daha geniş anlamda yarı askerî ve merkezî bir polis örgütü idi. Bu nedenle Mürzsteg Reform Programı Osmanlı Makedonya’sında kurulan ilk uluslararası polis barış koruma misyonu olarak tanımlanabilir. Geniş anlamda Mürzsteg Reform Programı’na atıfta bulunmakla birlikte, bu makale daha çok, yaklaşık bir yüzyıl önce Osmanlı Makedonya’sındaki zabıtaya yönelik yürürlüğe konulan ve jandarmayı –geniş anlamda polisi– yeniden yapılandırmayı, gözlem altında tutmayı ve ıslah etmeyi amaçlayan reformları incelemektedir. Bu nedenle bu makale Mürzsteg Reform Programı’nın güvenlik güçleri dışında kalan boyutlarını incelemeyi hedeflememektedir.

Anahtar Kelimeler

Makedonya, Mürzsteg Reformları, Osmanlı Jandarması, Balkanlar

Kaynakça

• “Makedonya’da Islahat ve Ayaklanma”, Tarih ve Coğrafya Dünyası, C. 2, Sayı: 7, İstanbul 1959.
• ADANIR Fikret, “Makedonya Sorunu ve Dimitar Vlahof'un Anılarında II. Meşrutiyet”, Birikim, Sayı: 9, Kasım 1975, s. 14–26.
• AKAD M. Tanju, “Balkanların Fitili: Makedonya”, Popüler Tarih, Sayı:12, Mayıs 2001, s. 40–45.
• AKINCI SOKULLU R. Füsun, Polis-Toplumsal Bir Kurum Olarak Gelişmesi, Polis Alt-Kültürü ve İnsan Hakları, İstanbul, Gümüş Basımevi, 1990.
• ALKAN Mehmet Ö. vd., (der.), Mete Tunçay'a Armağan, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
• ALYOT Halim, Türkiye’de Zabıta, Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum, Kanaat Basımevi, Ankara 1947.
• ANDERSON Matthew Smith, Doğu Sorunu (1774–1923) Üzerine Bir İnceleme, Çev. İdil Eser, YKY, İstanbul 2000.
• ASLAN Taner, “İttihâd-ı Osmanî’den Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiye- ti’ne”, Bilig, Sayı: 47, (Güz 2008), s. 79–120.
• AYDEMİR Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa (1860- 1908), Remzi Kitabevi, İstanbul 1992.
• AYDIN Mahir, “Arsiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, C. 9, İstanbul 1989, s. 209–234.
• BAYUR Yusuf Hikmet, Türk İnkılâp Tarihi, C. 1, T.T.K. Basımevi, Ankara, 1991.
• BEYDİLLİ Kemal, “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair”, Osmanlı Araştırmaları, (ayrı basım IX), İstanbul 1989, s. 77–98.
• BRAİLSFORD Henry Noel, Macedonia: Its Races and Their Future, Methuen and Co., London 1906.
• ÇETİN Erol, “1878–1908 Arasında Makedonya Sorunu”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İs- tanbul 1995.
• İpek K. Yosmaoğlu, “Aç Karnına Uygun Adım: Osmanlı Makedonyasında Jandarma Refor
• munun Bazı Pratik Yönleri”, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’de 20 Ekim 2006
• günü verilen konferans, (online)
• http://www.obarsiv.com/egenin_iki_kiyisi_06_07.html, (19.03.2008).
• Daily Mail, 26 Şubat 1903
• DURHAM Mary Edith, Twenty Years of Balkan Tangle, Project Gutenberg Publ., London 2006,
• Enver Paşa’nın Anıları (1881–1908), (Haz. Halil Erdoğan Cengiz), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006.
• FRASER John Foster, Pictures from the Balkans, Cassell and Company, Lon- don 1906.
• GINGERAS Ryan, “A Break in the Storm Reconsidering Sectarian Violence in Ottoman Macedonia during the Young Turk Revolution”, The MIT Elec- tronic Journal of Middle East Studies, Crossing Boundaries: New Pers- pectives on the Middle East, Vol. 3, Spring 2003, s. 29. http://web.mit.edu/cis/www/mitejmes/ (12.06.2009).
• GLENNY Misha, Balkanlar 1804–1999, Milliyetçilik: Savaş ve Büyük Güçler (Çev. Mehmet Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul 2001.
• HAMZAOĞLU Yusuf, Balkan Türklüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• HANİOĞLU M. Şükrü, Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902– 1908, Oxford University Pres, Oxford 2001.
• İRTEM Süleyman Kani, Osmanlı Devleti’nin Makedonya Meselesi: Balkanların Kördüğümü (Haz. Osman Selim Kocahasanoğlu), Temel Yay., İstanbul 1999
• JELAVICH Barbara, History of the Balkans; Twentieth Century, Cambridge University Pres, Cambridge 1983.
• JUDAH Tim, Kosova: War and Revenge, Yale University Press, USA 2000.
• KABAK Gülay, “I. Meşrutiyet Döneminde Makedonya Meselesi (1876– 1908)”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Ankara 1993.
• KANSU Aykut, “1903-1908 Yılları Arası Makedonya’da Devrimci Süreç”, Radikal, 14 Temmuz 2008.
• KARAL Enver Ziya, Osmanlı Tarihi: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876–1907), C. 8, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
• KÖYLÜ Eşref, Tarihte Türk-Bulgar İlişkileri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2004.
• LANGE AKHUND Nadine, The Macedonian Question, 1893 – 1908, Columbia University Press, Boulder 1998.
• LEWİS Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007.
• Makedonya’daki Osmanlı Evrakı, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, No: 29, Ankara 1996.
• MİLLER William, The Ottoman Empire and Its Successors, 1801–1927, Frank Cass Publishers, London 1966.
• OKÇABOL Derviş, Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi, (II. baskı), Ankara, Polis Enstitüsü Yayını, 1940.
• ORTAYLI İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul 1987.
• ÖZBEK Nadir, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Güvenlik, Siyaset ve Devlet, 1876–1909”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı: 16, (Güz 2004), s. 59– 95.
• ÖZBEK Nadir, “Policing the Countryside: Gendarmes of the Late 19th- Century Ottoman Empire (1876–1908)”, International Journal of Mid- dle East Studies, Vol. 40 (2008), pp. 70–67.
• ÖZCAN Uğur, “Başlangıçtan 1903’e Makedonya Sorunu Mürzsteg Reformu”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Eskişehir 2003.
• ROUDOMETOF Victor, Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans, Greenwood Press, USA 2001.
• SAATÇİ Meltem Begüm, “Makedonya Sorunu”, içinde Balkanlar El Kitabı, (der. Osman Karatay ve Bilgehan A. Gökdağ), C. I-Tarih, KaraM &Vadi, Ankara 2006, s. 553–567.
• SAVICH Carl and Christopher Deliso, “International Intervention in Mace- donia, http://acturca.wordpress.com/2006/04/24/international- intervention-in-macedonia-1903-1909-the-murzsteg-reforms/, (11.02.2009). Mürzsteg Reforms”, (online)
• SOFUOĞLU Ebubekir, Belgelerle Kosova’da Osmanlı Asırları, UKİD Yayınları, İstanbul 2006.
• STEFOV Risto, “Macedonia: What went wrong in the last 200 years”, Sep- tember 2002, (online),
• STOICOVSKI Blagoj, “The Post-Ilinden Events in Macedonia during 1904 according to Norwegian Reports”, Sixth International Congress on South-East http://www.makedonika.org/STOICOVSKI1.htm, (08.01.2009). Sofia, 1989 (MANU, Skopje 1991),
• Süleyman Kocabaş, Avrupa Türkiye’sinin Kaybı ve Balkanlarda Panislavizm, Kayseri 1976.
• ŞAHİN Eyüp, “Türk Zabıta Yapılanmasının Tarihi Gelişimi”, Polis Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 38, (Ocak-Şubat-Mart 2004), s. 91–198.
• ŞAHİN Eyüp, 1907’den 2000’e Polis Okulları, EGM Basımevi, Ankara 2001.
• TOKAY Gül A., “Makedonya Sorununa Tarihsel Bir Bakış:1878–1908”, Yeni Balkanlar, Eski Sorunlar, (Der. Kemali Saybaşılı-Gencer Özcan), Bağlam Yayınları, İstanbul 1997, s. 23–52.
• TOKAY Gül A., Makedonya Sorunu ve Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903– 1908), AFA Yayınları, İstanbul 1995.
• UZER Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
• YOSMAOĞLU İpek K., “Aç Karnına Uygun Adım: Osmanlı Makedonyasında Jandarma Reformunun Bazı Pratik Yönleri”, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’de 20 Ekim 2006 günü verilen konferans, (online) http://www.obarsiv.com/egenin_iki_kiyisi_06_07.html, (19.03.2008).
• YOSMAOĞLU İpek K., “Passages into Nationhood: Imperial Disintegration and the Making of National Identity in Ottoman Macedonia, 1897– 1912”, ARIT Newsletter, Number 43, Spring 2007.
• ZAITSEV Victor V., “The Russian Ministry for Foreign Affairs on the Realiza- tion of the Mürzsteg Programme for Macedonian of 1903”, Oxford Sla- vonic Paper, New Series, Vol. XXIX, Oxford University Pres, Oxford 1996.
• ZÜRCHER Erik Jan, “The Young Turks – Children of The Borderlands?”, In- ternational Journal of Turkish Studies, Vol. 9, No. 1-2, (Summer 2003), s. 285.