Tokat Province in the XVII Century According to a Sakk Journal

Yıl 2009, Cilt: 20 Sayı: 20, 59 - 71, 01.12.2008

Ümit Ekin

Öz

Guide books showing how the documents within the framework of the rules of Sharia Courts be arranged are named sakk majmua. These majmuas, prepared by qadis who have worked in courts over many years, were based on sample documents selected from Court Registers. In these majmuas, it is also found document types like script, verdict, and charter of a waqf visible in qadi registers including court records. In this article, one of the Sakk majmuas of Tokat is examined. The most important characteristics of this majmua prepared with the documents selected from 17th century registers is that it throws fresh light on a relatively black era which we do not have any accounts because the first court register of Tokat is belong to the 18th century. In fact the register includes information about epidemics, fires, social relations and guild groups in the city. In this article, it is aimed to evaluate broadly the data compiled from the majmua pertaining to above-mentioned subjects.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Tokat, Sakk, Majmua, Qadi Register, Court.

Bir Sakk Mecmuasına Göre 17. Yüzyılda Tokat

Öz

Şer’i mahkemelerde belgelerin hangi kurallar çerçevesinde düzenleneceğini gösteren kılavuz kitaplarına sakk mecmuası adı verilmektedir. Mahkemelerde uzun yıllar görev yapmış kadılar tarafından hazırlanan bu mecmualar, şer’iyye sicillerinden seçilmiş örnek belgelere dayanmaktadır. Mahkeme kayıtlarını içeren kadı sicillerinde var olan hüccet, ilam, vakfiye gibi belge türlerine bu mecmualarda da rastlanmaktadır. Bu makalede Tokat’a ait bir sakk mecmuası incelenmiştir. 17. Yüzyıl sicillerinden seçilmiş belgelere dayanılarak düzenlenmiş olan mecmuanın en önemli özelliği, Tokat şer’iyye sicillerinin ilkinin 18. Yüzyılın sonlarına ait olması nedeniyle kısmen de olsa karanlıkta kalan bir dönemin aydınlatılmasına katkı sağlıyor olmasıdır. Nitekim defterde, şehirde başgösteren salgın hastalıklardan yangınlara, toplumsal ilişkilerden esnaf gruplarına kadar bir çok bilgi bulunmaktadır. Bu makalede, sözü edilen konularla ilgili mecmuadan derlenen verilerin ana hatlarıyla değerlendirilmesi yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tokat, Sakk, Mecmua, Kadı Sicili, Mahkeme.

Kaynakça

• AÇIKEL, Ali, “Tokat Örneğinde XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Sosyal Yapısındaki Buh- ran”, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 348-358.
• AÇIKEL, Ali,-Abdurrahman Sağırlı, Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler, C. I, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Yayınları, Tokat 2005.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, “İslâm Hukûkunun Osmanlı Devletinde Tatbiki: Şer’iye Mahkemeleri”, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 54-68.
• ANDREASYAN, Hrant D., Polonyalı Simeon’un Seyahatnâmesi 1608-1619, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. İstanbul 1964.
• ASARKAYA (Cinlioğlu), Halis, Osmanlılar Zamanında Tokat, Birinci Kısım, Tokat 1941.
• BEŞİRLİ, Mehmet, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi I Tokat (1771-1853), Gaziosmanpaşa Üniver- sitesi Yayınları, Tokat 2005.
• CİNLİOĞLU, Halis, Osmanlılar Zamanında Tokat, İkinci Kısım, Tokat 1950.
• DEMİREL, Ömer, “Bir Osmanlı Kadısı’nın Not Defteri Yahut Kitab-ı Sakkı”, Selçuk Üniversitesi Uluslar Arası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi 07- 09 Nisan 1999, Bildiriler, Konya 2000, ss. 199-205.
• ERCAN, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekono- mik ve Hukuki Durumları, Turhan Kitabevi, Ankara 2001.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib, “Tokat”, İ.A., C. XII/1, ss. 400-412.
• GÖKSU, Süleyman, Müellifi Mechûl Bir Rûznâme: Osmanlı-Rus Harbi Esnâsında Bir Şâhidin Kale- minden İstanbul (1769-1774), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2007.
• GÜNESEN, Burhan, Hasan Erdem, M. Halil Pazarlı, Tacettin Günaydın, Bir Asırda Tokat, Tokat 2002.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “XVII. Asır Ortalarında Tokat Şehri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, Ankara 1987, ss. 57-70.
• KAYA, Süleyman, “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: III, Sayı: 5, İstanbul 2005, ss. 379-416.
• NEUMANN, Christoph K., “Üç tarz-ı Mütalaa, Yeniçağ Osmanlı Dünyası’nda Kitap Yazmak ve Okumak”, Tarih ve Toplum, Sayı: 1, İstanbul 2005, ss. 51-76.
• ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Turhan Kitabevi, Ankara 1994.
• ÖZEN, Şükrü, “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: III, Sayı: 5, İstanbul 2005, ss. 249-378.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), Çev. Serap Yılmaz, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• SAK, İzzet, 16. ve 17. Yüzyıllarda Konya’da Kölelik Müessesesi, Selçuk Üniversitesi SBE, Yayım- lanmamış Y. Lisans Tezi, Konya 1987.
• ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574), Marmara Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1990.
• TAVERNIER, Jean-Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, Editör: Stefanos Yerasimos, Çev: Teo- man Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
• TİMUR, Taner, Osmanlı Kimliği, Hil Yayın, İkinci Baskı, İstanbul 1994.
• TOURNEFORT, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, Editör: Stefanos Yerasimos, Çev: Ali Berktay, İkinci Kitap, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, Anka- ra 1988.