The Pontus Question within the Turkish Liberation War and the Role of Greece

Yıl 2008, Cilt: 16 Sayı: 16, 49 - 64, 01.06.2008

Yaşar Özüçetin Murat Özcan

Öz

Pontus as a name, given by Greeks in old ages for BlackSea region, it is also called Pontus in this region for a state, that Greeks established a concept to enliven, Persian dynasty oriented Pontus Kingdom founded around 301 BC and at beginning of the XX.th century, Greeks purposed to establish a Rum Pontus state. This idea first appeared with foundation of Philikí Etaireía and independence of Greece as a sove-reign state, then the region taken by name Pontus, as an object of Megali Idea. After The Armistice of Mudros, then, Pontus separatist gangs, concentrated on Samsun and east of BlackSea region, become an increasing threat in the region due to shifting of diplomatic efforts mass center to Europe because this problem is become a part of Paris Peace Conference agenda and advancement of Greek armies in western Anatolia. After that, TBMM government, at the beginning of 1920, took serious measures against and at the first quarter of 1923 Pontus gangs’ insurgency is completely repelled. At Conference of Lausanne, the matter is to achieving a solution accordingly to principle of swap Turkish and Rum folks.

Anahtar Kelimeler

Megali Idea, Empire of Trebizond, Greek war strategies.

Millî Mücadele İçerisinde Pontus Meselesi ve Yunanistan'ın Rolü

Öz

Pontusun, Greklerin eski çağlarda Karadeniz’e verdikleri bir isim olduğu gibi, Pontus olarak adlandırılan bölgede M.Ö. 301'de Pers menşeli olarak kurulan Pontus Krallığı’nın ihyası için Yunanlılar, bir Rum Pontus devleti kavramı ortaya koymuş ve XX. yüzyılın başlarında Doğu Karadeniz kıyılarında Rum Pontus devleti kurma gayesi içine girmişlerdir. Bu fikir ilk olarak Filik-i Eterya’nın kuruluşu ve Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanması ile kendini göstermiş ve bölge Pontus adıyla Megali İdea’nın hedeflerinden biri olarak ele alınmıştır. Mondros Mütarekesinden sonra da Pontus meselesinin Paris Barış Konferansı'nın gündemine sokularak konu ile ilgili diplomatik çabaların ağırlık merkezinin Avrupa'ya kayması ve Batı Anadolu'daki Yunan ilerlemesine paralel olarak, Samsun başta olmak üzere, Doğu Karadeniz bölgesinde Pontus çetelerinin giderek ciddi bir tehdidi söz konusu olmuştur. Bunun üzerine, TBMM Hükümeti, 1920 yılı başlarından itibaren ciddi tedbirler almaya başlamış ve 1923 yılının ilk aylarında Pontus çetelerinin isyanları tamamen bastırılmıştır. Lozan Konferansında ise konu, Türk ve Rum ahalinin mübadele edilmesi esası gözetilerek çözüme kavuşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Megal-i İdea, Rum Pontus Devleti, Yunan Savaş Stratejisi.

Kaynakça

• AKÇURA, Yusuf, Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, İstanbul 1940.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyası Tarihi (C l—2, 1914 1995), Genişletilmiş 15.
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk, C Il(1920— 1927), 13. B., İstanbul 1973.
• ATNUR, İbrahim Ethem, “Tehcirden Samsun Bölgesine Dönen Rum ve Ermeni Mu- hacirlen' Meselesi”, i 9 Mayıs ve Milli Mücadelede Samsun Sempozyumu Bildiri— ler'(20—22 mayıs 1999).
• AYBARS, Ergün, İstiklâl Mahkemeleri, Ankara 1975.
• AYBARS, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, İzmir 1984.
• BIJIKYAN, P. Minas, Karadeniz Kıyılaıı Taıı'h ve Coğrajfvası, (181 7—1819), (çev. ve notlar Hrand D. Andreasyan), Istanbul 1969.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım, C. 8, İstanbul 1972. ,
• Cemiyet-i Akvam ve Türkiye 'de Ermeni ve Rumlar, Dahiliye Nezareti Muhacirln.Mü— düriyet—İ Umumiyesi Neşriyatından, Numro: 6, İstanbul 1337/1921. '
• CİCİOĞLU, Hasan, “Milli Mücadelede Pontus Katliamında Yunanistan’ın Etkisi", Kıbrıs ’ın Dünü Bugünü Uluslararası Sempozyumu (Gazi Magusa,28 Ekim — 2 Kasım 1991), Ankara 1993.
• Çapa, Mesut, “Karadeniz’deki Yunan Gemilerinin Faaliyetleri ve Trabzon Üzerindeki Etkileri", Askeri Tarih Bülteni, S. 42, Ankara 1997.
• Cöhce, Salim, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Türkleşmesinde Kıpçaklann Rolü”, . Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, 13—17 Ekim 1986, Samsun 1988
• DEYROLLE,Theophi11e,1869'da Trabzon 'dan Erzurum’ a (çev. Reşad Ekrem K0
• 'ESENGİN, Kenan, Millı Mücadelede Hıyanet Yarışı, Ankara 1969. _
• GÜLOĞLU, Mahmut, Anadolu ’nun Milli Devleti Pontus, Ankara 1973.
• Hakimiyet—i Milliye, 25 Mart 1921.
• HATİPOĞLU, Murat, Türke Yunan ilişkilerinin 101 Yılı (1821- 1921), Ankara 1988.
• İNCEDAYI, Cevdet Kerim, Türk İstiklal Mücadelesi Konferansları, İstanbul 1927.
• JAESCHKE, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri (çev. Cemal Köprü— lü), Ankara 1971.
• _.KABACALI, Alpay (haz.), Talat Paşanın Hatıraları, İstanbul 1990.
• KARAL, Enver Ziya,_ Osmanlı Tarihi V, Ankara 1970“.
• KITSIKIS, Dimitri, Yunan Propagandası, İstanbul 1963.
• KURT Yılmaz (haz.) Pontus Meselesi, Ankara 1995
• KURAN, Ercüment, “Milli Mücadele Esnasında Pontus Rum Devleti Kurma Teşeb- büsleri”,1.Taııh Boyunca Kaıadeniz Kongresi Bildiııleıı' 13— 17 Ekim 1986, Samsun 1988. '
• OKYAR, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, (yay. haz. Cemal Kutay) İstanbul 1980.
• Osmanlı Belgeleı ınde Ennenıler(l 915 l 920) Ankara 1994, Belge no: 170.
• ÖZEL, Sebahattin, MilliMücadelede Trabzon, Ankara 1991. '
• ÖKTE, Ertuğrul Zekai, “Yunanistan’ ın istanbulda Kurduğu Gizli İhtilâl Cemiyeti (Kordus)", BTTD, sayı: (ocak 1971). _
• SALIŞIK, Selahattin, Tarih Boyunca T urk— Yunan İli'şlalerı' ve Etnik—i Eterya, Istanbul SMITH, Michaell Llewellyn, Anadolu Üzerindeki, Göz (çev. Halim İnal), İstanbul SONYEL, Selahi R., T iirlc Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika 1, Ankara 1973.
• ŞAHİN, M. Süreyya, Fener Patrikhanesi ve Türkiye, İstanbul 1980.
• ŞİMŞİR Bilal N.,İngilizBelgelermdeAiatiirk(1919—1938) C. 2, Ankara 197.5.
• TANSEL, Selahattin, Mondros' tcm Mudanya ya Kadar, C. I— IV, İstanbul 1991.
• TBMM Zabıt Ceridesi, C. I, Ankara 1959.
• TBMM Gizli Celse Zabıtlaiı, C. 11, Ankara 1985.
• TURAN, Osman, Selçuklular Zamaninda Türkiye, İstanbul 1971.
• TÜRSAN, Nurettin, Yunan Sorunu, 3. B. ,Ankara 1987.
• YAZICI, Nun', Milli Mücadele’de Poniuscu Faaliyetler (1918—1922), Ankara 1989.
• YERASİMOS, Stefanos, "Pontus meselesi ", Toplum ve Bilim, Sayı 43—44 (Güz. 1988 Kış 1989).