On The Possessive Suffix "-Gil" in Turkish of Turkey

Yıl 2006, Cilt: 9 Sayı: 9, 70 - 77, 01.09.2006

Ahmet Demirtaş

Öz

The suffix "gil", which is used to show possession and to make home or family names in Turkish, a rich agglutinative language, is one of the most interesting suffixes. A semantic and functional study of this suffix, which is an exception to the phonetics vowel and consonant harmony rules and which is used in only one form, shows that it seems to have been derived from the possessive suffix "-ki" and the noun making suffix "-l". The fact that the suffix "-ki" gives the meaning of possession to the word it is affixed and that the suffix "-l" makes nouns of similitude strengthens this impression. However, the fact that the suffix "gil” is not stressed and that it violates the vowal harmony rule strengthens the possibility that it was derived from another word from Old Turkish.

Anahtar Kelimeler

The Suffix "-gil", Derivational Affix, Turkey Turkish, Grammar

Türkiye Türkçesinde Mensubiyet Bildiren "-Gil" Eki Üzerine

Öz

Yapı bakımından eklemeli bir dil olan Türkçenin zengin ekler sistemi içerisinde mensubiyet bildiren, ev ve aile ismi yapmakta özellikle ağızlarda yaygın bir şekilde kullanılan "-gil" isimden isim yapım eki, dikkat çekici eklerden birisidir. Türkçenin ünlü ve ünsüz uyumlarına uymayan ve tek şekilli olarak kullanılan bu ek, anlamsal ve işlevsel özellikleri dikkate alınıp yapı bakımından incelendiğinde "-ki" aitlik eki ve "-1" isimden isim yapım eki ile birleşerek kalıplaşmış bir ek olduğu izlenimini vermektedir, "-ki" ekinin eklendiği kelimeye aitlik anlamı vermesi, "-1" ekinin de isimlerden benzerlik gösteren isimler yapması, bu izlenimi güçlendirmektedir. Ancak "-gil" ekinin üzerine vurgu almaması ve ünlü uyumuna girmemesi, bu ekin Eski Türkçe döneminde başka bir kelimeden ekleşerek oluşması ihtimalini daha güçlü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

"-gil" Eki, Yapım Eki, Türkiye Türkçesi, Dil Bilgisi

Kaynakça

• BANGUOĞLU, Tahsin (1974), Türkçenin Grameri, İstanbul.
• BİLGİN, Azmi (1990), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Karışık Dil
• Unsurları Taşıyan Eserler ve Dil Özellikleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 69, s. 63-74, Arahk, TDK Yayınlan, Ankara. BİRAY, Himmet (1999), Batı Grubu Türk Yazi Dillerinde İsim,Ankara.
• BURAN, Ahmet (1997), Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, Ankara.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1995), Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, Ankara.
• CELALÜDDİN Hızır (Hacı Paşa) (1990), Müntahab-ı Şıfâ I, Hazırlayan:
• Zafer Önler, TDK Yayınları, Ankara. CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre
• Thirteenth— Century Turkish, At The Clarendon Press, Oxford. DEMİR, Necati (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları, Ankara.
• DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl
• Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara. ---- , (1999),'“Ağ1z Özellikleri Taşıyan Bir Eski Türkiye Türkçesi Metni
• ' Fatiha Tefsiri”, İlmî Araştırmalar, S.6, 5.63—81, İstanbul. ---- , (2002a), “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasmda
• Morfolojik Esaslar”, Türkbilig (200214), s. 117—124, Ankara. ---- , (2002b), “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması”, İlie
• Linguistic Heritage of İlie Seljuks, Sources for the History of the South West Turkic Linguistic Varieties, University of Mainz Institute of Oriental Studies, 2527 January 2002, Mainz—Almanya. örnekleri maalesef tespit edemedik. Belki bu örnekler bu standartlaşmaya başlayan yazı dilinin dışındaki ağızların daha çok etkilediği metinlerde tespit edilebilir.
• Nitekim bu metinler üzerine son zamanlarda epeyce çalışmalar yapılmıştır. Bk. Bilgin 1990, Karahan 2000, Develi 1995; 1999; 2002a; 2002b; 2004a; 2004b; c, Duman 1995; 2002; 2004, Erdem 2006; 2005a; 2005b. Künyesi verilen bu tür incelemelerde Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde ağızların nüfuz ettiği özellikleri yoğun olarak görürüz. Bu tür metinlerin ortaya çıkarılması ve dil özelliklerinin incelenmesi bu yazıya ve bunun gibi yazılara da malzeme sağlayabilir. , KARA DENİZ ARAŞTIRMALARI —9— ---- , (2004a), “Tursun Fakih GaZavâtnâ'mesinin Ağızbilimsel
• Özellikleri”, İlmi Araştırmalar, S. 17, Güz, Gökkubbe Yayınlan, İs— -——tar(âül]4b), “Kadı Burhaneddin’in Dili AzerbayCan Türkçesi midir?”, I. Kirşehir Kiiltiir Araştırmaları Bilgi Şöleni (8-10 Ekim 2003)
• Bildirileri, G. Ü. Kirşehir Eğitim Fakültesi Yayinlari, Kırşehir, s. 133- ---1,412004c), “Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre XVII. YüZyıl
• Azerbaycan- -Tü'rkı'nen Ağzı”, V Uluslararası Tıirk Dili Kurultayı Bildirileri (20-26 Eylul 2004) s. 767-786, TDK Yayınları, Ankara.
• DUMAN, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyalıamamesine Göre 17
• Yüzyılda Ses Değişmeleri, TDK Yayınları, Ankara. ' ————— ,(2002), "On the usage of the adverbial sufŞx +1A' 111 Old Anatolian
• Turkish", Turkic languages, Ed. by Lars Johanson, v. 6 (2002)1, p. 18, Harrassowitz Verlag, Viesbaden. ---- ,(2004), “Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bazı Metinlerdeki
• Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine’, V. Uluslarası Türk Dili Kurultayı Bildirileri] (20- 26 Eylü12004), 's. 793— 804, Ankara.
• EDİSKUN, Haydar (1967), “Yine -'e1, —'i1, sel Ekleri Üzerine”, Turk Dili,
• ERCİLASUN, A. Bican (1983), Kars İli Ağızları, Gazi Üniversitesi cilt. 16, Ocak, Sayı. 184, Ankara. Yayınları, Ankara
• ERDEM, Mehmet Dursun (2001), Asarcık Ağzı, Ondokuz Mayis
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun. ---- ,,(2006) “Kırşehir ve Konya Ağızlarının Eski Anadolu Türkçesi Yazi
• Dilinin Oluşumuna Etkisi”, Karadeniz Araştırmaları, S. 8, Kiş 2006, Çorum, s. 56— 65. ---- ,(2005a), “Manzum Sözlükler ve Tuhfe—i Asım”, International
• Journal of Central Asian Studies, The International Association of Central Asian Studies Institute of Asian Culture and Development, Volume 10-1, p 197 216, Korea. ————— ,(2005b), “Osmanh Dönemi Çocuk Sözlükleri Ve Bir Lugat—ı Sıbyârı
• Yazması Üzerine’, Hece, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, s. 178 189, Ankara. * EREN, M. Emin (1997), Zonguldak-Baıııu—Karabiik İlleri Ağızları, TDK Yayınlan, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (2004a), Türk Dil Bilgisi, İstanbul. ---- , (2004b), Orhun Abideleri, İstanbul."
• GEMALMAZ, Efrasiyap (1995), Erzurum İli Ağızları I, Ankara.
• GÜLSEREN, Cemil 2000, Malatya İli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
• GÜNŞEN, Ahmet (2000), Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme- Metinler—Sözlük),-TDK Yayınları, Ankara. '
• AHMET DEMİRTAŞ: MENS UBİ YET BİLDİREN “-GİL” EKİ ÜZERİNE 77 HATİBOĞLU, Vecihe (1974), “Türkçedeki Eklerim Kökeni”, Türk Dili, cilt: 29, Ocak, Sayı: 268, Ankara.
• KARAHAN, Leylâ (2000), “'Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda
• Yazı Dili—Ağız İlişkisi”, 25—29. 09. 2000 Çeşme 4. Uluslar Arası Türk
• Dil Kurultayı Bildirileri, Çeşme. KORKMAZ, Zeynep (1995a), “Türkçede -1 eki (-all-el, dll-İl, -ul/—ül;— sali-sel) I”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, TDK Yayınları, Ankara.
• ————— , (1995b), “Türkçede —l eki (—alf—cl, -ıl/—il, -ulf-ül;-salf—sel) II”, Türk
• Dili Üzerine Araştırmalarl, Ankara. _ ---- , (2000), Türkçede Eklerim Kullanılış Şekilleri Ve Ek Kaltplaşması
• Olaylari, TDK Yayınları, Ankara. ' ————— , (2003), Türkiye Türkçesi (Şekil Bilgisi), TDK Yayınlan, Ankara.
• MAHMÜD b. Kâdî-i Manyâs (1993), Gülistan Tercümesi, Hazırlayan:
• Mustafa Özkan, TDK Yayınlan, Ankara. ÖZÖNDER, Sema Barutçu (1998), Üç İtigsizler, Ankara.
• SAĞIR, Mukirn (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları, Ankara.
• TEKİN, Şinasi (2001), İştilcalcçmm Köşesi, Simurg Yayınları, İstanbul.
• TGS, (1999), Türk Gramerinin Sorunlari II, TDK Yayınları, Ankara.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, TDK Yayınlan, Ankara.