AHISKA'DA SON OSMANLI İDARESİ (1918)

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 46, 153 - 179, 30.06.2015

Mustafa Sarı

Öz

I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rusya'da meydana gelen ihtilaller neticesinde Rus birlikleri, işgal ettikleri Doğu Anadolu ile birlikte Kafkasya'yı da boşalttılar. Rusya'nın çekilmesi ile bölgedeki otorite boşluğunu değerlendirmeye çalışan Ermeniler ve Gürcüler, Ruslardan aldıkları silah ve malzemeler ile bölgedeki etkinliklerini artırmaya başladılar. Ermeniler ve Gürcülerin birlikte göz diktikleri toprakların başında Müslümanların çoğunlukta yaşadığı Ahıska da bulunmaktaydı. Geleceklerinden endişe duyan Ahıska Müslümanları, Osmanlı devletinin bölgeyi ilhak etmesini temin etmek için İstanbul'a bir heyet gönderdi. Bu heyetin faaliyetleri neticesinde, 1918 yılı Şubat ayında Doğu Anadolu'da başlayan Osmanlı birliklerinin ileri harekâtının kapsamına Ahıska bölgesi de ilave edildi. Osmanlı devleti Haziran 1918'de Ahıska ve çevresini ele geçirdi ve bölgede mülkî teşkilatını kurmaya başladı. Bu makalede başta Başbakanlık Osmanlı, Türk Tarih Kurumu, Azerî ve İngiliz Arşivleri, Türk basını, basılmış Rus arşiv materyalleri ve ikinci el kaynaklar tetkik edilerek I. Dünya Savaşı'nın son yılında Osmanlı devletinin Ahıska'daki idaresinin serüveni anlatılacaktır

Anahtar Kelimeler

Ahıska, Osmanlı Devleti, Osmanlı idaresi, Mave- râ-yı Kafkasya, I. Dünya Savaşı

Kaynakça

• ALLEN, William Edward David ve Paul Muratoff (1966), Kafkas Harekâtı (1828-1921): Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• AVALOV, Zurab (1924), Nezavizimost Gruzii v Mejdunarodnoi Politike, Paris.
• BALA, Mirza (1953), "Müstakil Azerbaycan”, Birleşik Kafkasya (Vereinigtes- Kaukasian), n. 5 (22), München.
• BAYUR, Yusuf Hikmet (1952), Türk İnkılabı Tarihi, c. II/IV Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• BELEN, Fahri (1967), Birinci Cihan Harbinde Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri, c. V, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• BERDZENİŞVİLİ, Nikoloz ve Simon Canaşia (1997), Gürcüstan Tarihi, Çev. Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınları, İstanbul.
• BIHL, VVolfdieter (1992), Die Kaukasus-Politik der Mittelmâechte, c. II, Böhlau Verlag, Wien, Köln, Weimar.
• BİLGE, M. Sadık (2005), Osmaıılı Devleti ve Kafkasya, Eren, İstanbul.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Kafkas Cephesi 3 üncü Ordu Harekâtı (1993), c. II/l, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Kafkas Cephesi 3 üncü Ordu Harekâtı (1993), c. II/2, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• BOSTAN, İdris (1988), "Ahıska”, TDVİA, c. I, İstanbul, ss. 526-527.
• ÇAKMAK, Fevzi (1936), Büyük Harpte Şark Cephesi Hareketleri, Genelkurmay Matbaası, Ankara, s. 268.
• EMECEN, Feridun (1993), "Çıldır Eyaleti”, TDVİA, c. VIII, Ankara, ss. 300- 301.
• ERİM, Nihat (1953), Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmaıılı İmparatorluğu Andlaşmaları), c. I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• FİRUZ, Kazemzadeh, (1951), The Struggle For Transcaucasia (1917-1921), Philosopohical Library, New York, George Ronald, Oxford.
• GÖKDEMİR (1989), Ahmet Ender, Cenûb-i Garbi Kafl<as Hükümeti, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• GÖRGÜLÜ, İsmet (1993), On Yıllık Harbin Kadrosu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• HOVANNISIAN, Richard G. (1967), Armenia on the Road to Independence 1918, University of California Press, Berkeley, Los Angeles.
• HOVANNISIAN, Richard G. (1971), The Republic of Armenia: The First Year (1918-1919), c. I, Berkeley, Los Angeles, London.
• KARABEKİR, Kazım (2009), Günlükler (1906-1948), c. I, Yay.Haz. Yücel De- mirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• KAYABALI, İbrahim ve Cem Ender Arslanoğlu (1973), "Kuzey Anadolu Sınırlarının Tarihi”, Türk Kültürü, Sayı: 12, Yıl: XI, ss. 321-537.
• KILIÇ, Selami (1998), Türk-Sovyetİlişkilerinin Doğuşu, Brest-LitovskBarışı ve Müzakereleri (22 Aralık 1917 - 3 Mart 1918), İstanbul.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin (1966), "Türk-Gürcü Savaşı’nda En Büyük Milli Kahramanımız: Y. Mühendis Osman Server Atabek (1886-1962)”, Kars İli, Sayı: I (Özel Sayı: Çıldır, Ardahan, Hanak Posof İlçelerinin Kurtuluşunun 45. Yıldönümü), Kars Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, Ankara, ss. 54-58.