İSTANBULLU TÜRKOLOG HİKMET CEVDETZÂDE’NİN AİLE ARŞİVİNE GÖRE GÜRCİSTAN VE RUSYA’DAKİ YAŞAMI ve TÜRKÇE ÖĞRETİM FAALİYETLERİ

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 48, 99 - 110, 01.12.2015

İlyas Üstünyer Gülnara Dıasemıdze

Öz

Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya’sı arasında 1877-78’de geçekleşen savaş sonucunda Osmanlı idaresindeki Batum Çarlık Rusya’sına geç- miştir. Batum’da Türkçe konuşan ahalinin örgün Türkçe öğrenimine olan gereksinimleri iki ülke arasında savaşı takip eden müzakerelere konu olmuş fakat bu konuda somut sonuçlara varılamamıştır. Batum yerel yönetimi 40 yıl sonra Osmanlı Devleti’nden Türkçe öğretmeni talep etmiştir. Söz konusu talep Osmanlı Devleti tarafından olumlu karşılanmış ve 1918 yılında İstanbul’dan Batum’a Hikmet Cevdetzade (1893-1945) gönderilmiştir. Cevdetzade, 1924 yılında Batum’da Batum Orta Dereceli Türk Okulu’nu açmış ve burada Türkçe öğretme- ye başlamıştır. Cevdetzade, ailevi nedenlerden dolayı 1920’lerin so- nunda St. Petersburg’a geçmiş ve burada da Türkçe öğretimi üzerine çalışmalarını sürdürmüştür. Cevdetzade’nin başta Batum, daha sonra da St. Petersburg’daki yaşamı ve bu iki mekândaki Türkçe öğretim fa- aliyetleri Rusça, Gürcüce ve hatta Türkçe kaynaklara yeterince yansı- mamıştır, bu da Cevdetzade’nin Türkoloji alanındaki yerinin tespitin- de sorun oluşturmaktadır. Bu çalışmada Cevdetzade’nin Gürcistan’ın Batum şehrinde meskûn oğlu Temuri ve torunu Nina’ya başvurularak Türkoloğun yaşamı ve Gürcistan ve Rusya’daki Türkçe öğretim faali- yetlerine ilişkin gerekli bilgi ve belgeler temin ve tanzim edilmiştir. Varılan sonuçlar ışığında Cevdetzade’nin Gürcü ve Rus Türkoloji diz- gelerindeki yerine dair yatay ve dikey projeksiyonlar geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cevdetzâde’nin Hayatı, Batum’daki Ailesi, Batum ve Leningrad (S. Petersburg)’daki Türkçe Öğretimi Faaliyetleri, Tür- kologlarla ilişkileri, Akademik Ürünleri.

Kaynakça

• ALASANİA, Giuli (2013). Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler, (Türkçeye tercü- me: Nanuli Kaçarava), Trabzon: KTÜ Karadeniz Enstitüsü Yayınları.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya (2005). Suyu Arayan Adam, İstanbul: Remzi Kita- pevi.
• BİCE, Hayati (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Ankara: Türkiye Diya- net Vakfı Yayınları.
• BROSSET, Marie Félicité (2003). Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılı- na Kadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• D’ALESİO, E. D. (1921). İstanbul’daki Gürcüler, İstanbul: Gürcü Manastırı. DİLAÇAR, A. (1977). “Rus Türkoloğu A. N. Kanonov’un 70. Doğum Yıldönü-mü”, Türk Dili, Cilt: XXXV, S. 305.
• КОНОНОВ, А. Н., “Тюркология”, Азиатский музей. С. 418, 423.
• THOMSON, Robert W. (1996). Rewriting Caucasian History, London: Oxford. YILDIZTAŞ, Mumin (2012). Osmanlı Arşiv Kayıtlarında Gürcistan ve Gürcüler, İstanbul: Gürcistan Dostluk Derneği.