GELENEKSEL SAKARYA EVLERİNDE BEZEME

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 48, 143 - 164, 01.12.2015

Yusuf Çetin

Öz

Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren konumu ve verimli toprak- ları sayesinde sürekli göç alan Sakarya, ev mimarisi konusunda zengin bir yöre olmasına rağmen 1. derecede deprem kuşağında bulunduğu için sık sık depremler yaşamış ve bu depremlerden en çok evler bü- yük zararlar görmüştür. Depremlerden en az zarar gören Taraklı ilçe- sindeki evler dışında merkez ilçe ve diğer ilçelerden çok az ev günü- müze ulaşabilmiştir. XIX. yüzyıl sonlarından daha eski örneklere rast- layamadığımız bu evler plan ve işlevsellik bakımından Türk mimari- sinin yayıldığı geniş coğrafyada yer alan evlerle benzer özellikler gös- termekle birlikte, bezeme bakımından başkent İstanbul’a olan yakın- lığından dolayı özellikle XIX. yüzyıl moda beğenisinin etkisi altında kalmışlardır. Evlerde görülen bezemelerde Barok, Rokoko, Ampir ve Neo-Klasik unsurlar Batılılaşma Dönemi Osmanlı sanatının programı- na uygun olarak seçmeci bir biçimde uygulanmıştır. XVIII. yüzyıl son- larından itibaren İstanbul’da ve aynı zamanda Anadolu’da da izlenen Batı sanat geleneklerini yansıtan bu moda beğenisi, yapıların esas ku- ruluş ve çizgilerini pek değiştirmişse de dekorasyonda; Barok kartuş- lar, girlandlar (asma çelenk), “S” “C” kıvrımlar, istiridye motifleri, na- türalist çiçekler, manzara tasvirleri, natürmortlar gibi Batılı motiflerin oluşturduğu kompozisyonları hâkim kılmıştır. Sakarya ve ilçelerinde- ki evlerde bezeme malzemesi başta ahşap olmak üzere, boya, metal ve alçı malzemeden oluşmaktadır. Bu malzemeler; kalemişi, çakma, oy- ma, ajur, kabartma, döküm ve dövme gibi tekniklerle desenli hale ge- tirilmişlerdir. İncelediğimiz evlerde bezemelerin en yoğun görüldüğü yerler daha ziyade evlerin iç mekânlarında, özellikle de evlerin başo- dalarında önem kazanmaktadır. Bu odalarda tavanlar, tavan göbekleri ve duvarlar bezemelerin yoğunlaştığı yerlerdir. Başodaların dışında diğer bölümlerde de tavan ve duvarların yanı sıra kapı, korkuluk, sü- tun başlıkları, çatı saçakları ve kemerler gibi mimari elemanlarda kar- şımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Sakarya Evleri, Osmanlı, Barok, Ro- koko, Ampir, Neo-Klasik

Kaynakça

• AREL, Ayda (1975). Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Batılılaşma Sü- reci, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• ARIK, Rüçhan (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• ARSEVEN, C. Esad (1983). “Kapı Tokmakları”, Sanat Ansiklopedisi, C.2., İs- tanbul, s. 951.
• BATUR, Afife (1998). “Art Nouveau”, İstanbul Ansiklopedisi, C.I., İstanbul, s. 327-331.
• BEKTAŞ, Cengiz (1996). Türk Evi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. BEKTAŞ, Cengiz (2001). Halk Yapı Sanatı, İstanbul: Literatür Yayınları.
• CANSEVER, Turgut (2002). “Türk Evinin Mimarisi”, Türkler, C.12, Yeni Tür- kiye Yayınları, Ankara, s. 200-203.
• ÇAL, Halit (1999). “Niğde Kapı Tokmakları”, Art-Dekor, S.77, İstanbul, s.122- 125.
• ÇAL, Halit (1999). “Osmanlı Kapı Halkaları ve Kapı Tokmakları”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.II, Anakara, s. 275- 284.
• ÇETİN, Yusuf (2006). Sakarya ve İlçelerinde Türk Dönemi Sivil Mimari Eser- ler, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• ÇETİN, Yusuf (2008). Sakarya’da Türk Mimari Eserleri, Adapazarı: Sakarya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• ELDEM, S. Hakkı (1954). Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• ELDEM, S. Hakkı (1984). Türk Evi Osmanlı Dönemi/ Turkish Houses Ottoman Period, C. I, İstanbul: Türkiye Anıt Çevre ve Turizm Değerlerini Koruma Vakfı Yayınları.
• ESER, Lami (1955). Kütahya Evleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• GÜNAY, Reha (1989). Geleneksel Safranbolu Evlerinin Oluşumu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İREZ, Feryal (1989). XIX. Yüzyıl Osmanlı Saray Mobilyası, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÖNGE, Yılmaz (1991). “Konya Evinin Tezyinatı”, Türk Halk Mimarisi Sem- pozyumu Bildirileri, Ankara, s. 140-143.