ŞECERE-İ TERAKİME’DE ÖLÜM ÖRTMECESİ

Yıl 2016, Cilt: 13 Sayı: 50, 231 - 240, 15.06.2016

Kuban Seçkin

Öz

İnsanlar bazen söyleyeceklerinin başkalarını rahatsız ede- ceğinden çekinir ve bazı kelimeleri gizleyerek daha yumu- şak ifadeler tercih ederler. Normal şartlarda kötü olarak algılanan kelimelerin bir şekilde değiştirilip yeni ve farklı bir tarzda söylenmesine “örtmece” denilmektedir. Doğum, ölüm, cinsellik gibi insanlığın temel konuları ile ilgili ifade- ler sembolik anlamlarla yüklüdür. Özellikle “ölüm” hayat hakkındaki diğer gerçeklerden çok daha duygusal şekilde değerlendirilir ve daha dikkatle ifade edilir. Ölüm ile ilgili örtmece sözler, bu kavramın yaratacağı etkiyi algıda azalt- mak ve sıradanlaştırmak için kullanılır. Şecere-i Terakime’- nin Türkmen boyları arasında söylenen rivayetlerin hoca- ların ve beylerin ellerindeki şecereler, Reşideddin’in Cami- ü’t-tevarih’indeki Oğuzname gibi kaynaklardan faydalanı- larak yazıldığı göz önüne alındığında eski Türk tarih ve kültürünün önemli bir temsilcisi olduğu aşikârdır. Bu ça- lışmada Şecere-i Terakime’de yer alan “ölüm” kavramı ile ilgili örtmece ifadeler toplumdaki ölüm algısını ortaya koymak amacıyla tespit edilmiş, anlambilimsel açıdan yo- rumlanmış ve günümüzdeki ölüm örtmeceleriyle kıyas- lanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şecere-i Terakime, Tabu, Ölüm, Ört- mece.

Kaynakça

• BİLGEGİL Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• BOZKAPLAN Şerif Ali (2009). “Anadolu Ağızlarında Güzel Adlandırma Ör- nekleri”, Turkish Studies, 4/3, s.379-396.
• CONDON C. John (1998). Kelimelerin Büyülü Dünyası Anlambilim ve İletişim, (Çev: Murat Çiftkaya), İstanbul: İnsan Yayınları.
• ÇAĞATAY Saadet (1974). “Türk halklarında Tabu ve Örtmece (Euphemism) Sözler”, Türklerde Batıl İnançlar Arasında Tabu, T.C. Başbakanlık Kül- tür Muşavirliği, Millî Folklor Enstitüsü, I. Uluslararası Türk Folklor Sempozyumu, Ankara, s.365.
• DEMİRCİ Kerim (2008), “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli Folklor, Sayı: 77, s.21-34.
• ERGÖNENÇ AKBABA Dilek (2008). “Nogay Türklerinde Ölüm ile İlgili İnanç- lar ve Ağıtlar”, Milli Folklor, Sayı:20, s.77-84.
• FREUD Sigmund (2002). Totem ve Tabu (çev. K. Sahir Sel), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• GÜNER DİLEK Figen (2007). “Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları”, Bilig, Sayı:42, s.177-190.