GÜMÜŞHANE İLİ VE YÖRESİ AĞIZLARINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE KATKILAR

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 57, 171 - 190, 15.03.2018

Serdar Bulut

Öz

Türkiye Türkçesi ağızlarının dil özelliklerini ve kelime yapılarını belir- lemede derleme çalışmalarının payı büyüktür. Derleme çalışmaları sayesinde yok olmak üzere olan birçok yöresel hazine gün yüzüne çıkmıştır. 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin önderli- ğinde “Türkiye’de Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi” ortaya çıka- rılmıştır. Bu dergi kapsamında 150 binden fazla kelime derlenerek 1939-1949 yılları arasında yayımlanmıştır. Bunun akabinde Türk Dil Kurumu derleme çalışmalarına devam etmiş ve 1952 yılında başladığı yolculuk sonucunda 450 bin kelime derlenmiştir. Kurum eski ve yeni malzemeleri birleştirerek 1963-1979 yılları arasında “Derleme Sözlü- ğü”nü meydana getirmiştir. Bu sözlük günümüzde Türkiye Türkçesi ağızları söz varlığını ortaya koyan en temel eser hüviyetindedir. Özel- likle ağızların zamana ve mekâna karşı dirençsiz olduğunu varsayar- sak, ağızlarla ilgili çalışmaların artarak devam etmesi neticesinde Der- leme Sözlüğü de zenginleşecektir. Bu çalışmamızda Karadeniz’in önemli merkezlerinden Gümüşhane ili ve çevresindeki köylerde yaşa- yan yöresel kelimeler ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Ağız özellikle- rini koruyan bölge insanından yapılan derlemeler sonucunda elde edi- len malzemelerden, Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan, bulunuyorsa da Gümüşhane ili ve yöresine ait olduğu belirtilmeyen ya da Derleme Sözlüğü’nde bulunmasına rağmen farklı anlamlar taşıyan kelimeler gün yüzüne çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu kelimeler türlerine göre ayrı başlıklar altında ele alınacak ve anlamlarıyla beraber verilecektir. Ça- lışmamızın temel amacı, Türk Dil Kurumu’nun hazırladığı Derleme Sözlüğü’ne, Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarından küçük de olsa bir katkıda bulunmaktır. Bu katkı yapılırken sonuç bölümünde yöreyle il- gili ulaşılan ses ve şekil bilgisi özelliklerinden bazı örnekler de veril- miştir.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Gümüşhane Ağzı, Derleme Sözlüğü, Türkiye Türkçesi Ağızları, Ağızlar

Kaynakça

• Tekin, F. ve Cantürk, S. (2014). Giresun ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar, Diyalektolog, Kış, Sayı: 9, s.33-46.
• Tozlu, Selahattin (2016). Gümüşhane Adı Hakkında, (Ed. Bayram Nazır ve Kemal Saylan), Gümüşhane Tarihi İçinde (s.473-501), Gümüşhane: Gü- müşhane Üniversitesi Yayınları.
• Tuncel, Metin (1996). Gümüşhane, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayın- ları, 14, s.273-276.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Anka- ra: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.