POPÜLER KÜLTÜRÜN EKONOMİK BİR OLGUSU: FAL

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 58, 146 - 159, 15.06.2018

Gülşah Halıcı

Öz

Varoluşundan beri yaşamını sürdürme ve anlamlandırma doğasına sahip olan insanoğlu, hem kendi iç dünyasında hem de sosyal ilişkile- rinde güvende olma, mutlu olma arzusuyla birçok ritüel yapılandırmış ve bu ritüelleri kullanmıştır. Bu ritüellerinden biri de ilkel, antik top- lumsal yaşamdan günümüze kadar etkisini ve varlığını sürdüren fal- dır. Fal, Eski Yunan, Roma, Babil, Mısır, Sümer ve Şamanist Türk kül- türünde bireyin çeşitli ihtiyaçları karşılamak için ortaya çıkmıştır. Fal, İslamiyet sonrası Türk kültüründe yeni kisvelere bürünerek yaşama- ya devam etmiş ve daha sonra Osmanlı Sarayına girmiştir. Bu bağ- lamdan hareketle falcılık meslek haline gelmiştir. Fal, günümüzde de gerek sosyal yaşamda gerekse sanal ortamda varlığını ve etkinliğini devam ettiren bir olgudur. Falın popülerleştirilmesi, geniş çevrelere yayılması daha çok tüketilmesini ve ekonomik katma değer üretimini sağlamıştır. Kültürel ürünlerin ekonomik katma değer yaratarak var- lıklarını sürdürmeleri gerçeği, falı da ekonomik bir ürün olarak, anlık ve moda halinde tüketilen, alınıp satılan ve pazarlanan bir popüler kültür ürünü haline dönüştürmüştür. İnsanların merak duyguları ve belirsizlikten kurtulma istekleri fal ve falcıların toplumsal yaşamda itibar kazanmasını sağlamıştır. Dünden bugüne çeşitli kisvelere bürü- nerek bireylerin büyük bir kısmının zihninde yer bulup yaşayarak gü- nümüze gelen fal geleneği, halk yaşayışının, düşüncesinin dile yansı- ması sonucunda edebiyatımızda da yer almıştır. Çalışmada fal; “Fal Kavramı, Fal Çeşitleri ve Falcılar”, “Eski Uygarlıklarda Fal”, “İslamiyet Öncesi Türk Kültüründe Fal”, “İslam Dini’nde ve Türk İslam Gelene- ğinde Fal”, “Sosyal Yaşamda Fal”, “Popüler Kültürde Fal ve Ekonomik Boyutları” başlıkları altında incelenmiştir. Bu araştırmada falın, ilkel, antik ve uygar toplumlarda varlığını sürdürme serüveni ortaya koyu- larak, günümüzde popüler kültürün ve sanal ortamın kültürel ekono- mik bir olgusu olarak, ekonomik katma değer üretimi üzerinde du- rulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fal, Falcılık, Sanal Ortam, Popüler Kültür, Kültür Ekonomisi.

Kaynakça

• ATALAY Besim (1992). Divanü Lügat-it Türk Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDIN Mehmet (1995). “Fal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (12), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• BOYRAZ Şeref (2006). Fal Kitabı Melhemeler ve Türk Halk Kültürü, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ÇOBANOĞLU Özkul (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DUVARCI Ayşe (1987). Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser, Falname-i Risale-i li Cafer-i Sadık ve Tefe’ülname, Yayımlanmamış Dok- tora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• DUVARCI Ayşe (1993). Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser, Falname-i Risale-i li Cafer-i Sadık ve Tefe’ülname, Ankara: Ersa Matbaa- sı.
• DÜLGER Elif (2006). “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’ndeki Büyü, Sihir ve Fa- lın Halkbilim Açısından Değerlendirilmesi.” Yayımlanmamış Yüksek Li- sans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.