ATEBETÜ’L-HAKAYIK’TA ALGI FİİLLERİ

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 60, 163 - 181, 15.12.2018

Hüseyin Yıldız

Öz

Atebetü’l-Hakayık Edib Ahmet Yüknekî tarafından yazılmıştır ve Karahanlı Türkçesi döneminde yazılan İslami dönem Türkçe ilk eser- ler arasında yer almaktadır. Dinî ve tasavvufi konuları işleyen man- zum didaktik bir eserdir. Dilbilimcilerin çeşitli yönlerden incelediği mental fiillerin alt gruplarından birini algı fiilleri oluşturmaktadır. Yabancı kaynaklarda perception verbs, sensory perception verbs ve sen- sation verbs terimleri kullanılmakta olup, zaman zaman cognitive verbs başlığı altında da ele alınan algı fiilleri üzerine yapılan sınıflandırmalar genellikle ‘beş duyu organı’ temellidir. Algı fiilleriyle ilgili olarak gerek Viberg, Levin, Sweetser, framenet, Ibarretxe- Antuñano, González Orta, Gunnarsdóttir, Blendae vb. araştırmacılar tarafından yabancı dil; gerekse Kuliev, Yaylagül, Kamchybekova, Şa- hin, Seçkin, Ayan ve Türkdil, Gökçe, Yıldız vb. araştırmacılar tarafın- dan Türk dili temelli akademik çalışmalar yapılmıştır. Edib Ahmet Yükneki’nin kaleme aldığı Atebetü’l-Hakayık metnindeki algı fiillerinin göz, kulak, burun, tat ve temas fiilleri olarak beş grupta ele alınacağı bu çalışmada, bahsedilen beş grupta sınıflandırılan fiiller örnek cümlelere bağlı olarak ve bağlam içinde gösterilerek analiz edilecek, böylelikle dinî-tasavvufi içerikli bir eser üzerinden yazarın ve dönemin zihin dünyası anlaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Atebetü’l-Hakayık, mental fiiller, algı fiilleri

Kaynakça

• AYAN, E.; Y. TÜRKDİL (2014). "Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Fiilleri", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/35: 26-41.
• BENEDETTI, M. (2012). "Valency Alternations with Perception Verbs in Indo-European Languages", The Indo-European Verb Proceedings of the Conference of the Society for Indo-European Studies, (Los Angeles 13–15 September 2010), Ed. H. C. MELCHERT, Reichert Verlag, Wiesbaden: 1-6.
• BIBER, D. et al (1999). Grammar of Spoken and Written English, London: Longman.
• BLENDEA, S. (2015). "Prototypical Meanings in Perception Verbs", Annals of the Constantin Brâncuși”. University of Târgu Jiu, Letter and Social Science Series, 2: 92-97.
• CHU-REN, H.; Hong, J. (2005). "Deriving Conceptual Structures Form Sense: A Study of Near Synonymous Sensation Verbs", Journal of Chinese Language and Computing, 15/3: 1-13.
• HİRİK, E. (2017). "Türkiye Türkçesi Duyu Fiillerinde Anlam ve Kelime Sıklığı İlişkisi", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar 2017/41: 53-74.