SÖZLÜK BİRİM BİR UNSUR OLARAK TÜRKÇEDE ORGAN ADLARINA DAYALI ÖLÇÜ ADLARI

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 64, 647 - 669, 15.12.2019

Salim Küçük

Öz

Sözlük bilimde ‘madde başı’ olarak da tanımlanan ve leksik bir unsur olan sözlük birimler her dilde farklı bir yapı ve nitelik taşır. Sözlük birimler, isim, sıfat, zarf, zamir, edat, bağlaç, ünlem ve fiillerden veya kelime gruplarından yani söz ve söz öbeklerinden oluşur. Akrabalık adları, renk adları, atasözleri, kalıp sözler, ad aktarmaları, çeviri unsurlar, alıntı sözcükler, terimler, atasözleri ve deyimler gibi söz varlığını zenginleştirici unsurlardan biri de o dildeki ölçü adlarıdır. Tarihî Türk lehçeleri ve Türkiye Türkçesi ağız sözlüklerindeki ölçü adlarını sözlük birim olarak incelemeyi, yapı, anlam, köken ve kültürel özelliklerini belirlemeyi amaçlayan bu çalışmada geçmişten günümüze kültürel bir unsur olan ve zaman içerisinde değişime uğrayan miktar, ağırlık, uzunluk ve alan ölçü adları üzerinde durulmuştur. Tarihî Türk lehçelerine ait söz varlığının da dikkate alındığı çalışmada belirlenen söz varlığı organ adlarına göre gruplandırılmış, söz konusu organla ilgili söz varlığı kendi içerisinde isim ve fiil başlığı altında incelenmiştir. Çalışmada özellikle Türkiye Türkçesi ağızlarının organ adlarına dayalı ölçü birimleri yönünden son derece zengin ve ağızların ölçü adlarına dayalı terimler üretmede oldukça başarılı olduğu görülmüştür. Türkçedeki organ adlarına dayalı ölçü adlarının önemli bir kısmı Türkçe kökenlidir.

Anahtar Kelimeler

Ağız Sözlükleri, Sözlük, Sözlük Birim, Ölçü Adları, Organ Adları.

Kaynakça

• ATMACA, Emine (2009). “Kazak Türkçesinde Ölçü ve Ölçü Adları”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 27: 21-48.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• DANKOFF, Robert (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Derleme Sözlüğü (2009). C. I-VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DİNÇER, Şaziye (2011). “Sözlükbirimlerin Oluşturulmasına Metinlerarası İlişkiler Bağlamında Bir Bakış Denemesi”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Sözlük Özel Sayısı. 4: 31-39.
• ERCİLASUN, Ahmet B. - Ziyat AKKOYUNLU (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.