KARADENİZ BÖLGESİ İLE MACARİSTAN KUMAN-KIPÇAK COĞRAFYASININ KARŞILAŞTIRMALI HALK İNANÇLARI

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 66, 385 - 421, 15.06.2020

Ayşe Öztürk

Öz

Kültürel değerlerin zamanla kaybolup gitmesi nedeniyle bir yörenin kültürel dokusunun tespiti önem arz etmektedir. Bu aynı zamanda o yörenin farklı coğrafyalardaki kültürel dokuyla olan ortaklığını veya farklı oluşunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte ayrı bölgelerdeki aynı toplulukların kültür bütünlüğü tarihi, siyasi ve sosyal olarak iki bölge arasında köprü kurmaktadır. Bu çalışmada, Karadeniz Bölgesi ile Macaristan Kuman-Kıpçak coğrafyasındaki halk inançları ele alınmış ve karşılaştırma yapılarak benzerlikler ve farklılıklar belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler, iki bölgedeki yaygın halk inanışlarında eski Türk inançlarının izlerinin yörelerdeki varlığını sunmaktadır. Macaristan’daki Kuman-Kıpçaklar, Hristiyanlığın etkisi ve Macar Devleti’nin uyguladığı kanunlar ve yasaklamalar sonucunda kültürel değerlerinin birçoğunu kaybetmiştir. Diğer taraftan her iki coğrafyaya bakıldığında özellikle de doğum ve ölüm gibi geçiş dönemlerindeki birçok inanç ve uygulamaların benzediği görülmüştür. Araştırılan bölgelerdeki güneş ile ilgili inançlar ve ritüeller, albastı, çocuklara ad verme, nazar değmemesi için yapılan uygulamalar, eşik kutsama, ölüm olduğu zaman uygulanan ritüeller, mezarlıklara önem verilmesi gibi Türklere ait doğacılık ve ruhçuluk simgeleri binlerce yıllık kökü olan bir birikimin yansımalarıdır.

Anahtar Kelimeler

Kuman-Kıpçaklar, Karadeniz, Macaristan, Kültür, İnanç.

Kaynakça

• Abû Hayyân (1931). Kitâb-ı al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. (nşr. Ahmet Caferoğlu). İstanbul: İstanbul Matbaası.
• ADIGÜZEL, S. (2006). “Azerbaycan’da Nevruz Kutlamaları”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. VII/1: 143-152.
• AHİNCANOV, S. M. (2010). Türk Halklarının Katalizör Boyu Kıpçaklar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• AKKOYUN, T. (2009). Artvin İli Şavşat İlçesi Yavuzköy Köyü Özelinde Ahıska Türkleri Üzerine Sosyal Antropolojik Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ALTINKAYNAK, E. (2008). “Deşt-i Kıpçak Balbalları”. Turkish Studies. III/4: 97-119.
• AL-TURK, G. (2006). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lugati’t-Türkiyye Üzerine Bir Dil İncelemesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ASHİROV, A. (2015). “Türk Halklarının Dünyaya Bakışında Totemizm”. I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu Bildiriler Kitabı (23-25 Ekim 2014). Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları: 217-219.
• ATALAN, Ş. (2000). Zonguldak İlinde Kutsal Mekan Anlayışı ve Yaygın Halk İnançları. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ATEŞ, E. (2015). XII-XIII. Yüzyıllarda Güney Kafkasya’da Kıpçaklar. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).