KUTADGU BİLİG VE ATEBETÜ’L-HAKÂYIK’TA ARAPÇA VE FARSÇA KELİMELERİN TELAFFUZU

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 70, 449 - 467, 15.06.2021

Dilek Herkmen

Öz

Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ın metin yayımlarındaki Arapça ve Farsça kelimeler, çağdaş Türkiye Türkçesindeki şekilleri esas alınarak çeviri yazıya aktarılmıştır. Bu sebeple 11. yüzyıldaki telaffuzlarını tam olarak yansıtmazlar. Bu çalışma, Arapça ve Farsça kelimelerin eserlerin yazıldığı dönemdeki muhtemel söylenişlerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye Türkçesindeki gibi İslâmiyet’le irtibatı sözlü dilin dışında, edebî dil ile de sağlanan lehçelerde orijinal söylenişin korunduğu görülür. Arapça ve Farsça kelimelerin sözlü dille girdiği lehçelerde ise kelimelerin dilin ses özelliklerine göre forma sokulduğu anlaşılmaktadır. Türkiye Türkçesinde uyum dışında kalan Arapça ve Farsça kelimeler, bu sözcüklerin sözlü dil aracılığıyla girdiği lehçelerde uyuma girmektedir. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta damak uyumu dışında ek alan Arapça ve Farsça kelimelerin telaffuzları hususunda eldeki veriler fikir vermekte fakat kesin söylenişleri belirlemeye imkân sağlamamaktadır. Kelimelerin bazılarının birkaç lehçede karşılığı olduğundan okunuşları konusunda destekleyici ses özellikleri yoktur. Kullanımı geniş olan Arapça ve Farsça kelimelerden bazılarının Kutadgu Bilig ve Atebetü’l- Hakâyık’ta kalın sıradan ek alıp bazı çağdaş lehçelerde damak uyumuna girdiği, bazılarında ise uyumun dışında kaldığı görülür. Kutadgu Bilig ve Atebetü’l-Hakâyık’ta kalın sıradan ek alan bazı kelimelerin lehçelerde kalın şekilde telaffuz edildiği bazılarının da ince sıradan damak uyumuna girdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Damak uyumu, Kutadgu Bilig, Atebetü’l-Hakâyık, Karahanlı Türkçesi, Ek Uyumsuzluğu.

Kaynakça

• ALTUN, H. O. (2015). “Arapça Alıntı Kelimelerin Kazak Türkçesine Uyarlanması”.Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 22: 167- 201.
• ARAT, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARAT, R. R. (2006). Edip Ahmed B. Mahmud Yükneki Atebetü’l-Hakâyık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ECKMANN, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ECKMANN, J. (1979). “Çağatayca”. Târîhî Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası: 225-262. ERASLAN, K. (1970). “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”. İ.Ü. Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XVIII: 113-124.
• ERASLAN, K. vd. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.