İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINA KADAR TÜRK BOĞAZLARI JEOPOLİTİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 71, 591 - 611, 15.09.2021

Furkan Kaya

Öz

Türk Boğazları, dünya tarihi boyunca birçok kudretli devletin kontrolünde kalmış, Asya ve Avrupa kıtalarını fiziken ayıran fakat politik olarak birleştiren önemli suyollarından biri olmuştur. Boğazların kontrolü üzerinden İstanbul’a sahip olmak, dönemin en güçlü devletlerinin nihai hedefiydi. Kuşkusuz bu değeri sağlayan onun eşsiz jeopolitik konumudur. 1453 yılında İstanbul’un fethi ile 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasına kadar olan zamanda Boğazlar, Marmara Denizi ve Karadeniz’in Türk hâkimiyetinde olması, bu dönemde Osmanlı Devletinin bir cihan imparatorluğu olmasında büyük katkı sağlamıştı. Osmanlı’nın yıkılış sürecine girmesinin ve 1914 yılında Birinci Dünya Savaşının başlamasının en önemli sebeplerinden biri, işgalci güçlerin Boğazlara sahip olma istekleriydi. Osmanlı Devletine dayatılan Sevr Antlaşmasını reddeden yeni Türkiye, Kurtuluş Savaşı zaferiyle imzalanan Lozan Barış Antlaşmasıyla, Misak-ı Milli hedeflerinin önemli bir kısmına ulaşmıştı. Fakat Antlaşma içerisindeki Boğazlar Sözleşmesi ile Türk Boğazlarının uluslararası bir komisyon tarafından idare edilecek olması, Türkiye’nin ulusal egemenliği açısından büyük sorundu. Neticede Türkiye’nin büyük diplomatik mesaisi sonrası 1936 yılında toplanan Montrö Konferansı’nda imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazların yeniden Türk egemenliği altına alınması sağlanmış, 1939 yılında başlayan İkinci Dünya Savaşında Türkiye, Boğazların kendi egemenliği altında bulunması sayesinde savaş süresince işgal edilmesinin önüne geçilmiştir. Türkiye’nin savaş süresince taraflar arasında denge politikasını başarıyla götürmesi ve savaş dışı kalmasında Boğazların payı büyüktür.

Anahtar Kelimeler

Türk Boğazları, Osmanlı Devleti, Türkiye, Atatürk, Lozan Barış Antlaşması, Montrö Boğazlar Sözleşmesi.

Kaynakça

• ERKİN, F. C. (1968). Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi. İstanbul: Başnur Matbaası.
• GEDİKLİ BERBER, Ş. (2006). “Lozan Antlaşması Perspektifinden Türk BoğazlarıMeselesine Bakış”. Kastamonu Eğitim Dergisi. IV/2: 617-628.
• GOTTHARD, J. (1971). Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GOTTLIEB, W. W. (1957). Studies in Secret Diplomacy: During the First World War. London: Essential Books.
• GRAVES, P. (1999). İngilizler ve Türkler, Osmanlı’dan Günümüze Türk-İngiliz İlişkileri (1789-1939). Ankara: 21. Yüzyıl Yayınları.
• GREENWOOD, S. G. (1947). The Montreux Convention and the Regime of the Straits since 1936. Boston: Boston University Press.
• GÖNLÜBOL, M. (1969). Olaylarla Türk Dış Politikası, 1919-1965. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.