OSMANLI TÜRKÇESİNDE ARAPÇA VE FARSÇA KÖKENLİ DUYGU SÖZCÜKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 71, 801 - 825, 15.09.2021

Ahmet Ferhat Özkan

Öz

Duyguların sadece biyolojik tepkiler değil, sosyo-kültürel inşalar olduğuna dair bilimsel perspektifin yükselişiyle birlikte sosyal bilimlerde “duygu çalışmaları” birçok alanda hız kazanmıştır. Duyguların tarihlerine, zaman içindeki değişimlerine ve kültürlerdeki farklılıklarına odaklanan “duygu tarihi” disiplini, bu amaçla tarihî ve edebî eserlerden yararlanmakta ve duyguların söz varlığına büyük önem vermektedir. Bu bakımdan Türkçedeki duygu sözcüklerine dair yapılan çalışmalar sadece Türk dili ve edebiyatı için değil, duyguların Türkçedeki tarihinin izini sürmek adına önemli veriler sunacaktır. Türkçenin özellikle on üçüncü yüzyıldan itibaren Batı sahasında farklı bir kültür dairesine dâhil olmasıyla birlikte yoğun etkileşime girdiği dillerden aldığı duygu sözcüklerinin tespiti bu açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Osmanlı Türkçesinde yer alan ve Arapça ve Farsça kaynaklı olan duygu sözcükleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, öncelikle Ferit Devellioğlu’nun Osmanlıca Türkçe Osmanlıca Lügat’i taranmış ve bir duyguyu karşılayan üç yüz doksan beş sözcük tespit edilmiştir. Bu sözcükler aynı zamanda on dokuzuncu yüzyıldaki söz varlığının tespit edilmesi için başlıca sözlüklerden olan, Şemsettin Sami’nin Kamus-ı Türkî’sinde taranmış ve bu sözlükte var olan sözcüklerin anlamları da verilmiştir. Böylece, Osmanlı Türkçesindeki duyguya dair söz varlığının tespiti değil, aynı zamanda bu söz varlığının yeni edebî türlerin doğmaya başladığı on dokuzuncu yüzyıldaki edebî eserlerde varlıklarına dair bilgi edinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Duygu Tarihi, Duygu Sözlüğü, Sözlükbilim, Duygular, Anlambilim.

Kaynakça

• AVERILL, J. R. (1980). A Constructivist View of Emotion. Theories of Emotion. Academic Press.
• DEVELLİOĞLU, F. (2011). Osmanlıca Türkçe Sözlük. İstanbul: Aydın Yayınları.
• DOĞAN, L. - C. ERDİN (2021). "Gagauz Türkçesinde Mental Fiiller". International Journal of Languages Education. IX/2: 191–221.
• Ekman, P. (1992). "An argument for basic emotions", Cognition & Emotion, 6(3-4), 169- 200.
• FREVERT, U. (2014). "Emotional Lexicons: Continuity and Change in the Vocabulary of Feeling 1700-2000". Reviews in History. Oxford: OUP Oxford: 1–31.