18. YÜZYILDA GÜRCİSTAN’DA DERLENEN GÜRCÜCE-TÜRKÇE OKUMA KİTABI

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 72, 1117 - 1131, 15.12.2021

İlyas Üstünyer

Öz

Gürcistan’ın Türk dünyası ile ilişkileri kadim dönemlere dayanmaktadır. Asırlar boyunca süren ilişkiler Türk dilinin ve kültürünün Gürcistan’da öğrenilmesini ve tanınmasını da doğurmuştur. Gürcü ve yabancı kaynaklara göre, Türkçe Gürcistan’da miladî 6. yüzyılda konuşulmaktaydı. Gürcistan’da yabancı dil olarak Türkçenin ilk kez hangi yüzyılda ve hangi kaynaklar aracılığıyla öğretildiği hâlâ merak konusudur. Bu makale Gürcistan’da yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ilk ders kitabı olma özelliği taşıyan, 18. yüzyılda Gürcistan’da derlenen Gürcüce-Türkçe Okuma Kitabı adlı el yazmasının tanıtımını ve kitaptaki bazı fonetik, leksikolojik olguların Gürcücede hangi göstergeler ve yapılarla karşılandıklarını incelemektedir. El yazmasının incelenmesinde karşılaştırmalı, tarihî dilbilim metodu kullanılmıştır. Söz konusu metottan hareketle el yazmasında geçen şahıs, yer ve leksikolojik birimler tanımlanmıştır. El yazmasındaki Yunanca mektuptan hareketle eserin [Güney] Kıbrıs’tan Gürcistan’a gelip dünyanın en büyük ikinci mağara şehri olan Vardzia’ya yerleşen ve yaşamını burada sürdüren din görevlisi İoakime Protosingelos’un yazmış olabileceği sonucuna varılmıştır. Gürcüce Mkhedruli alfabesi ile yazılan eserin 1780-1790 yılları arasında kaleme alındığı saptanmıştır. Eserdeki Türkçe kelimeler Gürcüceye çevrilirken hangi fonetik kaidelerden hareket edilmiş olabileceği üzerine de varsayımlarda bulunulmuştur. Makalenin bulguları Türkçe-Gürcüce ilişkilerine ve Gürcistan’da Türkçe öğretim tarihine ışık tutacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gürcistan’da Türkçe Öğretimi, Türk Dili Tarihi, Gürcü Alfabeli Türkçe Metinler, Türkçe- Gürcüce Dilbilimsel İlişkiler.

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa (1356). Lehce-i Osmani. Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası.
• BAGRATIONI, V. (1941). Gürcistan Krallığın Tasviri. (hzl. T. Lomouri-N. Berdzenişvili).Tiflis: Tiflis Devlet Üniversitesi Yayınları.
• BAKRADZE, D. (1875). Eski Hristiyan El Yazmalarında Kafkasya. Tiflis: B.İ.
• BAKRADZE, D. (1878). Guria ve Açara Bölgelerine Arkeolojik Gezi. S. Petersburg: İmparatorluk Bilimler Akademisi.
• CAFEROĞLU, A. (1942). Doğu İllerimizin Ağızlarından Toplamalar. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DMITRIYEV, N. (1928). “Osmanlı Lehçebilim Malzemeleri: Karamanlı Dilinin Fonetik Yapısı”. Doğubilim Uzmanlarınn Notları. Moskova: Sovyet Bilimler Akademisi.
• DMITRIYEV, N. (?). “Azerbaidshanschanische Lieder in Armenischer Transkription”.WZKM. XLI: 127-128.
• DMITRIYEV, N. K. (1933). “Gagausische Lautlehre III”. Archiv Orientalni. V/1: 78-80.
• Dzveli Saqartvelo-III (1914). (ed. E. Takaişvili). Tiflis: Spiridon Loberidze’nin Elektrikli Matbaası.