ÖTÜKEN’DEN ANADOLU’YA: KIRŞEHİR YÖRESİNDE DİLE YANSIYAN KÜLTÜR ÖGELERİ

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 74, 429 - 443, 21.06.2022

Mahmut Sarıkaya

Öz

Kırşehir, Anadolu’daki önemli kavşaklardan ve geçiş yollarından biridir; bu yönüyle Türk kültürünün değişik unsurlarının buluştuğu, eriyip damıtıldığı merkezlerden biri olmuştur. Bu coğrafyada Selçuklulardan İlhanlılara, Beyliklerden Osmanlı’nın kuruluşuna, büyük isyanlardan yapıcılığa, devlet kuruculuğuna uzanan büyük olaylar yaşanmıştır. Osmanlı Devleti’ni kuran iradeyi yapıp yoğuran Şeyh Edebalı bu yerlerin insanıdır. Babâî isyanlarının öncüleri bu topraklardan çıkmış, o öncülerin evladı olan Âşık Paşa Osmanlı’nın kuruluşuna katılmış, Tarihçi Âşıkpaşaoğlu, Yavuz ile Çaldıran’da, Mercidabık’ta, Ridâniye’de bulunmuştur. Bu çalışmayla bu coğrafya, tarih ve sosyal yapıdan günümüze yansıyan bir kısım dil ve kültür özelliği gösterilerek açıklanacaktır. Bunlar, Eski Türkçedeki ayrılma hâlinin bulunma hâli ekiyle karşılanması gibi yaşayan dil kullanımı; samağır/samağar; tuhran/tufran < turfan, turfanda; üzlük; köpümek; ḳöpen; bala gibi çok özgün kelimeler; Aflak/Eflak Baba; Köme, Obruk, Kepez gibi yer adları; “Gözele ḳöpen yaraşır, çirkin balayı neylesin?”, “İt ġuyruğunu ġalıba ġoymaynan düzelmez” gibi atasözleri; “Ḳüllüe ġün çavdı…” gibi darb-ı meseller, “Döşüŋden ağ kıllar bitsin.” gibi özgün alkış sözleri; “Babalarda gidesice.” gibi ilginç kargışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kırşehir, Atasözleri, Alkış ve Kargışlar.

Kaynakça

• ALTAYLI, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig - İndex. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• BAYAT, F. (2008). Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık. BAYAT, F. (2008). Orta Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• CAFEROĞLU, A. (1995). Doğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar (Kars, Erzurum, Çoruh İlbaylıkları Ağızları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı/Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları. ERGİN, M. (1981). Türk Dil Bilgisi. 6. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGİN, M. (2017). Orhun Abideleri. 51. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.